«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Hayvonlarning namlikka moslanishiga ko‘ra ekologik guruhlari. 
Namlik  hayvonlar  uchun  ham  muhim  ekologik  omil  sanaladi.  Namlik 
darajasiga  ko‘ra  hayvonlarni  quyidagi  ekologik  guruhlarga  ajratish  mumkin: 
suv  muhitida  yashaydigan  (korallar,  meduzalar,  baliqlar,  kitlar,  delfinlar), 
suv  va  quruqlik  muhitida  yashaydigan  (qurbaqalar,  timsohlar,  pingvinlar), 
quruqlik  muhitida  yashaydigan  hayvonlar  (bo‘g‘imoyoqlilarning  vakillari, 
sudralib  yuruvchilar,  qushlar  va  sutemizuvchilar).  Quruqlikda  yashovchi 
hayvonlar  ham  tanasidan  ajralib  chiqadigan  namlik  miqdorini  qayta 
to‘ldirish  uchun  vaqti-vaqti  bilan  suvga    ehtiyoj    sezadi.    Hayvonlarda  suv 
rejimiga  bog‘liq  holda  moslanish  turlari:  fiziologik,  morfologik  va  etologik 
moslanishlar  mavjud.
Fiziologik  moslanishlar  organizmda  namlikka  bo‘lgan  ehtiyojni  qondiruvchi 
hayotiy  jarayonlarning  o‘ziga  xos  xususiyatlarini  ifodalaydi.  Qushlar,  sutemi-
zuvchilar  suv  ichadi,  suvda  hamda  quruqlikda  yashovchi    hayvonlar  esa  terisi 
orqali  shimadi.  Cho‘l  hayvonlari  uchun  esa  iste’mol    qiladigan  oziq-ovqat 
tarkibidagi  suv  yetarli  hisoblanadi.  Organizm  tarkibidagi  yog‘  zaxirasining 
oksidlanishi  jarayonida  hosil  bo‘ladigan  metabolitik  suv  hisobiga  yashaydigan 
hayvonlar ham ko‘p. Nam tanqis bo‘lgan joylarda yashovchi organizmlar uchun 

---

61
xos  metabolit,  ya’ni  moddalar  almashinuvining  oxirgi    mahsuloti  siydik  kislota 
hisoblanadi.  Siydik  kislota  suvda  yomon  eriganligi  tufayli  uni  organizmdan 
chiqarib  yuborish  uchun  suv  deyarli  talab  etilmaydi.
Morfologik  moslanishlar  hayvon  organizmida  suvni  saqlashga  qaratilgan 
moslanishlar  hisoblanadi.  Qushlar  tanasi  pat  bilan,  sutemizuvchilar  tanasi 
jun  bilan,  sudralib  yuruvchilar  tanasi  muguz  tangachalar  bilan  qoplangan. 
Hasharotlar  va  o‘rgimchaksimonlar  qalin  xitindan  iborat  tana  qoplamiga 
ega,  quruqlikda  yashovchi  molluskalarda  chig‘anoq  bo‘ladi.
Etologik  moslanishlar  –  hayvonlar  tomonidan  suvni  qidirib  topishga 
yo‘naltirilgan    moslanish.    Ko‘pgina    hayvonlar    vaqti-vaqti    bilan      suv 
ichgani  suv  manbalariga  boradi.  Hayvonlarning  suvga  bo‘lgan  ehtiyoji 
qurg‘oqchilik davrida ularning suv mo‘l bo‘lgan joylarga migratsiya qilishiga 
sabab  bo‘ladi.  Masalan,  antilopalar,  sayg‘oqlar  uzoq  joylarga  migratsiya 
qiladi.  Ayrim  hayvonlar  qurg‘oqchilik  davrida  tungi  hayot  tarziga  o‘tadi 
yoki  yozgi  uyquga  ketadi  (1-jadval).
1-jadval