«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

61-rasm. 
Nerv sistemasining 
asosiy tiplari: 1 – kovakich-
lilarning diffuz tipidagi nerv 
sistemasi; 2 – yassi chuval-
changlarning stvol tipidagi 
nerv sistemasi; 3 – halqali 
chuvalchang ning nerv zan-
jiri tipidagi nerv sistemasi; 
4 – umurtqalilar ning nerv nayi 
tipidagi nerv sistemasi.
1
2
3
4

---

205
lashgan,  qorin  nerv  zanjiridagi  juft  nerv  tugunlari  qo‘shilishi  natijasida 
nerv  tugunlari  yiriklashgan.  Ularning  bosh  bo‘limida  asosiy  sezgi  organlari 
joylashganligi  sababli  nerv  markazlarining  hajmi  kattalashgan.
To‘rtinchi  bosqich  barcha  xordalilar  uchun  xarakterli  bo‘lgan  naysimon 
nerv  sistema  hisoblanadi.  Nerv  hujayralari  nerv  nayi  bo‘ylab  bir  xil 
joylashgan. Xordali hayvonlar bitta tipga mansub bo‘lganligi sababli, ularning 
nerv  sistemasi  tuzilishida  umumiylik  mavjud.  Tuban  xordalilarda  nerv  nayi 
markaziy  nerv  sistemasini,  undan  chiquvchi  bir  qancha  nervlar    periferik 
nerv  sistemasini  tashkil  etadi.  Hayvonlarning  tuzilishi  murakkablashgan 
sayin nerv sistemasining tuzilishi ham sezilarli darajada o‘zgaradi (61-rasm).
Nerv  sistemasining  keyingi  bosqichi  hayvonlarning  xulq-atvorini 
ta’minlaydigan bosh miyaning shakllanishi bilan bog‘liq. Umurtqali hayvonlar 
(baliqlar, suvda hamda quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar, qushlar 
va  sutemizuvchilar)  nerv  sistemasi  bir  xil  anatomik  tuzilishga  ega  bo‘lib, 
ayniqsa  sutemizuvchilarda  yuqori  darajada  tuzilgan.
Siz  «Odam  va  uning  salomatligi»  o‘quv  fanida  odamning    nerv  
sistemasi  bilan  tanishgansiz.  Barcha  umurtqali  hayvonlarda  ham  markaziy 
nerv  sistemasi  bosh  va  orqa  miyadan,  periferik  nerv  sistemasi  bosh  va  orqa 
miyadan  chiquvchi  nervlardan  iborat.  Bosh  miya  beshta  bo‘lim:  oldingi, 
oraliq,  o‘rta,  uzunchoq  miya,  miyachadan  iborat.  Bosh  miyaning  har  bir 
bo‘limi  aniq  sezgi  organlari  bilan  filogenetik  bog‘lanishga  ega.  Bajaradigan 
funksiyasiga  ko‘ra  somatik  va  vegetativ  nerv  sistemasi  farq    qilinadi. 
Vegetativ  nerv  sistemasi  simpatik  va  parasimpatik  nervlarga  ajraladi.