«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

32-§. BIOSFERA EVOLUTSIYASI. NOOGENEZ
Tayanch bilimlaringizni qo‘llang
.  Yerda  odamning  paydo  bo‘lishi  –  
antropogenezni  eslang.  Insonning  tirik  organizmlar  dunyosi  tizimidagi 
o‘rnini  ta’riflab  bering.
Noosfera  haqida  tushuncha.  Biosferaning  inson  tomonidan  tubdan 
o‘zgartirilgan  yangi  qobig‘i  noosfera  deyiladi.
Inson  tabiatning  bir  qismi  sifatida  u  bilan  uzviy  bog‘langan  va  uning 
hayot  faoliyati  barcha  tirik  mavjudotlarga  xos  umumiy  biologik  qonunlar 
asosida  sodir  bo‘ladi.  Yerdagi  barcha  tirik  organizmlardan  farqli  ravishda 
inson  ong,  tafakkur,  og‘zaki  va  yozma  nutqqa  ega. 
Fransuz  matematigi  Eduard  Lerua  noosfera  atamasini  taklif  qildi. 
(grek. «noos» – ong, «sphaira» – shar). U inson ongi bilan shakllantiriladigan 
biosfera  qobig‘ini  noosfera  deb  atadi. 
Noosfera  –  Yer  qobig‘ining  kishilik  jamiyatining  ongi,  tafakkuri, 
ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishi,  fan-texnika  rivoji,  madaniyati  bilan  bog‘liq 
holda  biosferaning  yangi  qiyofaga  ega  inson  jamoasini  o‘z  ichiga  oladi. 
Biosfera  to‘g‘risidagi  ta’limotning  asoschisi  V.I.Vernadskiy  noosferani 
biosferaning  inson  va  tabiat  munosabatlarini  ongli  ravishda  tartibga  solish-
dan  iborat  bo‘lgan,  biosferaning  rivojlanishidagi  yangi  bir  bosqich  deb 
ifodalaydi. U inson faoliyatining ijodiy va yaratuvchanlik xarakterdaligi, inson 
ongi  tufayli  ilgari  tabiatda  mavjud  bo‘lmagan  va  tabiatda  mustaqil  yashay 
olmaydigan  madaniy  o‘simliklarning  yangi  navlari  va  uy  hayvonlarining 
zotlari  yaratilganligini  qayd  etadi.  Noosfera  –  biosfera  rivojlanishining  oliy 
bosqichi,  unda  insoniyatning  ongli  faoliyati  asosiy  harakatlantiruvchi  kuchga 
aylanadi.  Inson  biosferaning  rivojlanish  qonuniyatlarini  to‘g‘ri  tushunishi  va 
shundan  kelib  chiqib,  uning  ekologik  rivojlanishini  ongli  ravishda  boshqarishi 
lozim.  Boshqacha  aytganda,  inson  o‘z  mehnat  faoliyati  bilan  biosferaning 
rivojlanish  qonuniyatlariga  amal  qilishi  lozim.