«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Biotsenozning gorizontal strukturasi (mozaiklik). 
Tabiiy populatsiyalar 
individlari  bir  tekis,  tasodifiy  va  guruhli  tarzda  taqsimlanadi  (20-rasm). 
Oziq  zaxiralari  va  hudud  uchun  kurash  keskin  kechadigan  turlarning 
individlari  arealda  bir  tekis  taqsimlanadi.  Masalan,  quyuq  o‘rmonda  qo‘shni 
daraxtlar  bir-biridan  taxminan  shox-shabbasining  hajmiga  teng  masofada 
20-rasm. 
Organizmlarning fazoviy tarqalish xillari: 1) bir tekis; 2) tasodifiy; 3) guruhli.
uzoqlikda  o‘sadi.  Ekologik  shart-sharoitlarga  ko‘ra  yashash  muhiti  bir  xil 
bo‘lgan  arealda  individlar  tasodifiy  taqsimlanadi. 
Guruhli  taqsimlanish  tabiatda  eng  ko‘p  uchraydi.  Organizmlar 
arealning  ma’lum  hududlarida  to‘plangan  bo‘lib,  bunday  hududlar  orasida 
foydalanilmagan  maydonlar  bo‘ladi.  O‘simliklarning  guruhli  taqsimlanishi 
ularning  ko‘payish  usulining  mevasi  va  urug‘larning  tarqalishi  bilan 
bog‘liqdir.  Masalan,  ayrim  o‘simliklarning  mevalari  yirik,  og‘ir  (o‘rmon 
yong‘og‘i,  eman  yong‘og‘i)  bo‘lib,  ular  daraxt  yoniga  tushadi,  guruh  hosil 
qilgan  holda  shu  yerdan  unib  chiqadi.  Ildizpoyalari  yordamida  vegetativ 
yo‘l  bilan  ko‘payishda  ham  o‘simliklar  guruhlari  shakllanadi  (sudraluvchi 
bug‘doyiq, marvaridgul, sudraluvchi beda). Ko‘pchilik hayvonlar guruh bo‘lib 
koloniyalar,  gala,  poda,  oilalarni  tashkil  qiladi.  Guruhlarda  dushmandan 
himoyalanish, oziq topish imkoniyatlarining ko‘payishi tufayli individlarning 
yashovchanligi  ortadi.  Masalan,  o‘simliklar  guruh  bo‘lib  o‘sganda  shamolga 
yaxshiroq  qarshi  tura  oladi,  suvdan  samaraliroq  foydalanadi.  Chug‘urchuq 
galasi  qirg‘iydan,  mayda  baliqlar  galasi  yirik  yirtqichlardan  osonroq  qutula 
oladi.  Bo‘ri  galasi  oson  ov  qilsa,  otlar  podasi  bo‘rilardan  himoyalanishi 
oson.  Pingvinlar  koloniya  hosil  qilib,  qahraton  sovuqdan  himoyalanadi. 
Sutemizuvchilar  va  qushlar  oilasida  ota-onalarning  g‘amxo‘rligi  sababli 
avlodning  yashovchanligi  ortadi. 
1
3
2

---

89