«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

boyitish fabrikasi
, elektr stansiyasi 
va bir qancha yordamchi korxonalardan iborat (38-rasm). Konchilarning 
obod shahri – Olmaliq kon o‘zlashtirilishi jarayonida barpo bo‘lgan.
37-rasm. Rangli metallarning guruhlarga bo‘linishi.
Asosiy guruhlar
Boshqa guruhlar
Og‘ir
metallar
Yengil 
metallar
Qimmatbaho
metallar
Qiyin eruvchi
metallar
Mis, qa layi,  qo‘r-
g‘o shin, ni kel, rux
Aluminiy, 
magniy, titan
Oltin, kumush, 
platina
Nodir
metallar
Volfram, 
molibden
Uran, germaniy 
va boshqalar
http://eduportal.uz

---

52
Boyitish fabrikasi 
–  rudan ng  keraks z  qo‘sh l malar n   ch qar b 
tashlash yok  yang  moddalar qo‘ sh sh yo‘l  b lan foydal  s fatlar n  
ortt ruvch  kor xona. 
Rangli  metallurgiyaning  mahsulotlari  – 
volfram
  va 
molibden
  ishlab 
chiqarish  tez  rivojlanmoqda.  Volframning  erish  harorati  juda  yuqori 
(3370°C).  Yuqori  haroratli  pеchlarning  qizdiradigan  elеmеntlari  va  elеktr 
lampochkaning qiziydigan simlari volframdan yasaladi. Chirchiq shahridagi 
qiyin eriy digan qattiq qotish ma lar zavodi mamla kat dagi nihoyatda mu him 
korxonalardan hisoblanadi. Bu kor xona mahsulotidan elektrotexnika, ma shi-
nasozlik, asbob sozlik va boshqa sanoat tarmoqlarida keng foy da laniladi.
Rangli metallar
 q m matl  xusus yatlarga ega. Ularn ng ba’z lar  (qalay , 
qo‘rg‘osh n, n kel) zang lash (korroz ya)ga ch dam l , boshqalar  (t tan, volfram) 
ss qqa bardoshl  yok  elektr tok n  yaxsh  o‘tkazad  (alum n y, m s, kumush, 
olt n). Ohangaron ko‘mir havzasida aluminiy xomashyosi – kao lin gilining 
ulkan zaxirasi mavjud. O‘rta Chirchiq plavik shpat kombinatida esa aluminiyni 
elektroliz usulida olishda ishlatiladigan plavik shpat tayyorlanadi.
38-rasm. Aluminiy ish lab chiqarish.
Oltin  –
  noyob  metall.  U  yer  ost da  ham,  naml kda  ham  o‘z  xusus yat n  
yo‘qotmayd . Ammo un   zlab top sh va tog‘ j nslar dan ajrat b ol sh juda ko‘p 
mehnat, mablag‘ talab etad . Olt n s z b lgan zargarl kdan tashqar  elektro n ka, 
kompyuter  shlab  ch qar shda,  kosm k  kemalarda,  atom  reaktorlar da  ko‘p 
qo‘llan lad . B tta atom reaktor n ng  chk  devor  16 kg olt n b lan qoplanad .
Samarqand b lan Buxoro oral g‘ dag  tog‘lardan  kk  m ng y l burun ham 
olt n qaz b ol ngan. X–XIII asrlarda kon sanoat  o‘z zamonas ga xos yuksak 
http://eduportal.uz

---

53
r vojlangan. XIX asrda Ross ya  mper yas  Turk stonn  bos b olgach, mavjud 
konlarn  xar talarga tush rd . Olt n q d ruv  shlar n  barcha joylarda kuchay-
t rd . XX asr o‘rtalar dan o‘zbek ol mlar n ng  zlan shlar  asos da 
Muruntov,