Sharq mamlakatlari iqtisodiyoti, siyosati va turizm fakulteti

Umumiylashtirish 
iqtisodiy printsiplar iqtisodiyot fani yoki 
iqtisodiy munosabatlarga oid umumlashgan tushunchalardir. Iqtisodiy printsiplarni 
muayyan iste’molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar to’g’risidagi yondashuv deb 
qabul qilish mumkin. 
 
 
Xulosa 
Davlatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida milliy valyutamizning joriy 
operatsiyalar bo’yicha ayirboshlanishini amalga oshirish uchun respublikamizda 
zarur shart-sharoit mavjud emas edi. O’tgan yigirma ikki yil davomida esa aynan 

---

shu 
shart-sharoitni 
yaratishga 
alohida 
e’tibor 
qaratildi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 
2013-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga mo‘ljallangan 
iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar 
Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida ham bunga to’xtalib o’tilgan: “Biz oddiy 
bir haqiqatni doimo esda tutishimiz darkor. Ya’ni, sarmoyasiz taraqqiyot yo‘q, 
ishlab chiqarishni va umuman, mamlakatimizni modernizatsiya qilish, texnik va 
texnologik 
yangilashni 
investitsiyalarsiz 
tasavvur 
etib 
bo‘lmaydi.
2013-yilda moliya sohasini rivojlantirish va investitsiya dasturini amalga oshirish 
doirasida mamlakatimizda 13 milliard dollar qiymatidagi kapital qo‘yilmalar 
o‘zlashtirildi, bu 2012-yilga nisbatan 11,3 foizga ko‘pdir. O‘zlashtirilgan kapital 
qo‘yilmalar umumiy hajmining deyarli yarmini, ya’ni 47 foizini xususiy 
investitsiyalar – korxonalar va aholining shaxsiy mablag‘lari tashkil etgani alohida 
e’tiborga 
loyiqdir.
Jalb etilayotgan investitsiyalarning asosiy qismi – 70 foizdan ortig‘i, birinchi 
navbatda, ishlab chiqarish ob’ektlarini qurishga yo‘naltirildi, eng yangi zamonaviy 
uskunalar xarid qilishga sarflangan investitsiyalar ulushi esa qariyb 40 foizni tashkil 
etdi.
Umuman olganda, mamlakatimiz iqtisodiyotiga investitsiya kiritish va 
moliyalashtirish hajmi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 23 foizdan iborat bo‘ldi” 
Jahon tajribasidan malumki, ko’pgina mamlakatlar bozor munosabatlari 
ma’lum darajada shakllanib, iqtisodiyotning rivojlanishi muayyan bosqichga 
etganidagini milliy valyuta konvertatsiyasiga erishishgan. Ushbu davlatlarda 
amalga oshirilgan barcha islohotlar asosida, shu jumladan, tashqi iqtisodiy 
aloqalarda ham o’z mamlakati manfaatlari ko’zda tutilgan. Agarda ulardagi 
islohotlar jarayoni hamda XVF Nizomining 8-moddasini qabul qilish vaqtiga 
e’tibor qaratsak, ushbu fikrimiz yana bir bor o’z tasdig’ini topadi. 
Bundan tashqari, so’mning almashuv kursini barqaror ravishda saqlab 
turilishi respublikamizning valyuta, pul va moliya bozorlarini mustaxkamlaydi, 
inflyatsion jarayonlarni hamda valyuta kursi bilan boq’liq xavf-xatarni 
kamaytiradi, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning buxgalteriya va moliyaviy 
hisobotlarini yuritish, soliqlar, bojxona hamda boshqa to’lovlarni amalga oshirish 
jarayonini engillashtiradi.
Shuni ham alohida ta’kidlab o’tish joizki, valyuta rejimining 
erkinlashtirilishi nafaqat xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga, balki aholi uchun ham 
xorijiy valyutalarga bo’lgan ehtiyojlarini yanada to’laroq qondirishga keng 
imkoniyatlar ochib beradi.
Shu bilan birga, valyuta siyosatini erkinlashtirish iqtisodiyotning eksportga 
yo’naltirilgan tarmoqlarini raq’batlantirishda muxim turtki bo’ladi. Bu esa o’z 
navbatida, iqtisodiyotning an’anaviy va yangi tarmoqlarida markazlashmagan 

---

eksport hajmining oshishiga, kichik va o’rta byuiznes korxonalarining tashqi 
bozordagi faoliyati jadallashuviga hamda xalqaro bozor konúyunkturasiga 
moslashib borishiga va oxir-oqibat ularning mamlakat YAIMdagi salmoq’ining 
ortishiga olib keladi.
Nihoyat milliy ishlab chiqaruvchilar, xususan, xalq istemoli mollari, oziq-
ovqat va engil sanoat korxonalarining yanada samarali faoliyat ko’rsatishi uchun 
yangi imkoniyatlar yaratiladi. Bunday korxonalarda ishlab chiqarish uchun zarur 
bo’lgan va xorijdan keltiriladigan xomashyo hamda ehtiyot qismlarni import qilish 
uchun valyuta mablaq’larini erkin sotib olish imkoniyati yanada kengayadi. Bu esa 
ichki bozorni o’zimizda ishlab chiqariladigan sifatli iste’mol mahsulotlari bilan 
to’ldirishga olib keladi. 
Bir so’z bilan aytganda, valyuta rejimining erkinlashtirilishi O’zbekistonning 
xalqaro iqtisodiy hamjamiyatdagi nufuzini yanada oshirish, mamlakatimizdagi 
investitsion muhitni yaxshilash, mahalliy va xorijiy investitsiyalarni 
raq’batlantirish, iqtisodiyotimizning eksport salohiyatini oshirish hamda maxalliy 
ishlab chiqaruvchilarni raq’batlantirish orqali iqtisodiyotimizga salmoqli ijobiy 
ta’sir ko’rsatadi.
So‘m davlatimizning Bayroq, Gerb, Madhiya kabi ramzlari qatori milliy 
iftixorimiz timsollaridandir. So‘m biz uchun nafaqat to‘lov vositasi, balki 
xalqimizning boy tarixi, qadriyatlari, buyuk bunyodkorlik salohiyatini o‘zida aks 
ettirgan ma’naviy vosita sifatida ham qadrlidir. Samarqanddagi Registon maydoni, 
Tillakori, Sherdor madrasalari, Go‘ri Amir maqbarasi, Buxorodagi Chashmai 
Ayyub ansambli kabi tarixiy obidalar, poytaxtimizdagi Temuriylar tarixi davlat 
muzeyi, Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Davlat akademik katta teatri, 
“Istiqlol” san’at saroyi, shuningdek, shavkatli sohibqiron bobomiz Amir Temurga 
o‘rnatilgan muazzam haykal tasviri tushirilgan kupuralar nafaqat 
mamlakatimizning iqtisodiy qudrati, balki xalqimiz ma’naviy salohiyatining 
yanada yuksalishiga ham xizmat qilmoqda. Qo‘liga o‘zbek so‘mini olgan har bir 
yurtdoshimizning qalbida unda aks etgan tasvirlar ta’sirida Vatani, bunyodkor 
xalqi, ajdodlar merosi bilan faxr-iftixor tuyg‘ulari jo‘sh urishi shubhasiz.
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T.: “O’zbekiston”, 2003 
2. O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi. –T.: “Adolat”, 2012 
3. O’zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to’g’risida”gi Qonuni. 
//Xalq so’zi, 1997 yil 29 avgust 
4. O’zbekiston Respublikasining “Byudjet tizimi to’g’risida”gi Qonuni. //Soliqlar 
va bojxona xabarlari, 2000 yil 14 dekabr 
5. O’zbekiston Respublikasining “Soliq maslahati to’g’risida”gi Qonuni. //Xalq 

---

so’zi, 2006 yil 21 sentyab 
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 30 dekabrdagi “O’zbekiston 
Respublikasining 2012 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va 
Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi 1675-sonli Qarori 
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 24 dekabrdagi “O’zbekiston 
Respublikasining 2011 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va 
Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi 1449-sonli Qarori 
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 22 dekabrdagi “O’zbekiston 
Respublikasining 2010 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va 
Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi 1245-sonli Qarori 
9. Karimov I.A. “2012 yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan 
yil bo’ladi”. –T.: “O’zbekiston”, 2012 
10. Karimov I.A. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik 
jamiyatini shakllantirish – mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir. – 
T.: “O’zbekiston”, 2011 
11. Karimov I.A. O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: 
“O’zbekiston”, 2011 
12. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning “O’zbekiston 
mustaqillikka erishish ostonasida” kitobini o’rganish bo’yicha o’quv-uslubiy 
qo’llanma. –T.: “O’qituvchi”, 2011 
13. Soliqqa oid qonun hujjatlaridagi yangiliklar. –T.: “NORMA”, 2012
 
14. Vahobov A., Jo’raev A. Soliqlar va soliqqa tortish. Darslik. –T: “Sharq”, 
2009 
15. Malikov T., Vahobov D. Moliya. O’quv qo’llanma. –T.: “IQTISOD- 
MOLIYA”, 2010 
16. O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mustaqillik 
yillaridagi (1990-2010 yillari) asosiy tendentsiya va ko’rsatkichlari hamda 
2011 -2015 yillarga mo’ljallangan prognozlari: statistik to’plam. –T.: 
“O’zbekiston”, 2011 
17. Gadoev E. Bilvosita soliqlar: qo’shilgan qiymat solig’i, aktsiz solig’i. –T.: 
“NORMA”, 2011 
18. Jo’raev A., Toshmatov Sh., Abduraxmonov O. Soliqlar va soliqqa tortish. 
O’quv qo’llanma, –T.: “NORMA”, 2009. 
19. Toshmurodova B. Soliq munosabatlarini optimallashtirish. –T.: “IQTISOD- 
MOLIYA”, 2009. 
20. Zavalishina I.A. Soliqlar: nazariya va amaliyot. – T.: “Iqtisodiyot va huquq 
dunyosi” nashriyot uyi, 2007 
21. Almardonov M., Kuzieva N. Soliqlar va soliqqa tortish. –T.: “IQTISOD- 

---

MOLIYA”, 2007 
22. Vahobov A. Byudjet-soliq siyosati yaxlitligi. //O’quv qo’llanma. -T.: 
“IQTISOD-MOLIYA”. 2005 
23. Jo’raev A. Davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishning samarali yo’llari. 
Monogorafiya. – T.: “Fan nashriyoti”, 2004 
24. Yahyoev Q. Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti. //O’quv qo’llanma. -T.: 
2003 
25. Kosov M. Nalogooblojenie predprinimatelskoy deyatelnosti. Teoriya i 
praktika. –M.: “YuNITI”, 2012 
26. Golishcheva L. Nalogooblojenie: planirovanie, analiz, kontrol. –M.: “Knorus”, 
2012 
27. Kozirin A. Nalogovie protseduri. –M.: “Norma”, 2011 
28. Kramarenko L., Kosov M. Nalogi i nalogooblojenie. –M.: “YuNITI”, 2011 

---

Document Outline

• 1.2. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi.
• 1. Iqtisodiyot va uning bosh masalasi.
• 1.2. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi.