|
(fotofobiya).
88
KUologiyasi va ahamiyati.
K o 'k -y ash il su v o 'tlar ham m a
joylarda chuchuk suv havzalarining planktonida, bentosida, oqm ay-
(liL’im, sekin oqadigan suvlarda, sh o 'rh o q , s h o 'r suv havzalarida
liirqalgan.
Bu
s u v o 'tla r
dengizlarning
fitoplanktoni,
epilit
(Scytuneina)
va
endolit (Mastigocoleus)
sifatida k o 'p uchraydi.
K o 'k -y ash il su v o 'tlarn i qaynok buloqlar, artezian quduqlar, qor
ustida, to g 'larn in g nam qoyalari, tuproq yuzasi va uni ichida,
boshqa organizm lar bilan sim bioz holda ham tarqalgan,
K o 'k -y ash il su v o 'tlarn in g k o 'p ch ilig i - m ezofil, harorat odatda
40°C gacha oraliqda, m o 'tad il 20 va 35 С o ra lig 'id a k o 'p tarqal
gan. U lar orasida 65 -69 С da ham o 'sad ig an lari va 85 С da ham
o 'lm ay d ig an lari bor. Bu su v o 'tlarn i q om i ustidan, A ntartikaning
k o 'llarid an , issiq saxrolar, ancha s h o 'r suv havzalardan ham topish
m um kin. K o 'k -y ash il su v o 'tlar m o “ tadil yoki bir oz ishqoriy mu-
hitni xush k o 'ra d i. A yrim turlari tuproqda, q ushlam ing tezaklarida
ham bor.
K o 'k -y a sh il su v o 'tlar sodda h ayvonlar
(Paulinella chroma-
tophora),
y o p iq u m g 'lila r
(Gunneria),
o chiq u m g 'lila r
(Cycas,
Zamiya),
p aporotniklar
(Azolla),
m oxlar
(Blasia, Anthoceros,
Sphangum)
lishayniklar b ilan h am sim bioz h o ld a tarqalgan. K o 'k -
yashil s u v o 'tla r bo sh q a organizm lar bilan hujayrasida va undan
tashqarida birlashm a hosil qiladi. H ujayradan tashqarida tabiatda
keng tarqalgani z a m b u ru g ia r bilan lishaynik hosil qilganidir. K o 'k -
yashil su v o 'tla r ja m i lishaynik turlarining 8% tarkibida b o 'lib , 1700
ga y aq in turlarda bu s u v o 'tla r bor. O datiysianobiont bu-nostok.
S harq m am lakatlaridagi sholipoyalarda o 'g 'i t sifatida azolla
p aporotnigidan b ir n echa y u z yillardan beri foydalaniladi. U ning
barglaridagi b o 'sh liq d a
Anabaena azollae
b o 'la d i (bu su v o 'tlar
m ustaqil holda ham tarqalgan). K o 'k -y a sh il s u v o 't o'zlash tirg an
atm osferadagi m olekulyar azotdan o 'sim lik foydalanadi. Sim bioz
holdagi anabenada geterotsistalarning soni b ir necha m arta k o 'p
b o 'la d i. P aporotnikdagi sim biont b ir kunda b ir gektar m aydonda 3
kg g a yaqin azot to 'p la y d i.
C huchuk suvlarda tarqalgan diatom su v o 'ti
Rhopalodia gibba
h ujayrasida
bir
hujayrali
atm osferadagi
m olekulyar
azotni
o 'z la sh tirib to'playdigansianobalcteriyalar bor.
N ostoc punctiform e
azot
o 'z la sh tira v c h i
hisoblanib,
tuproqlarda k eng
tarqalgan,
Geosiphon
za m b u ru g 'id a endosim bont holda ham tarqalgan.
89
K o ' k - y a s h i l s u v o ' t l a r t a b i a t d a g i j a r a y o n l a r d a k a t t a a h a m i y a i
k a s b e t a d i g a n v a z i f a l a r n i a m a l g a o s h i r a d i . U l a r y e r k u r r a s i d a e n g
q a d i m g i f o t o s i n t e z l o v c h i o r g a n i z m l a r h i s o b l a n i b , t a x m i n a n 3 - 3 ,5
m l r d y i l l a r ilg a ri e n g k o ' p t a r q a l g a n .
U l a r t u f a y l i a t m o s f e r a
k i s l o r o d g a b o y i y b o s h l a g a n .
O chiq okeanlardagi fotosintez m ah su lo tlarin in g juda katta
qism i p ik oplankton hisobiga to 'g 'r i keladi. P ikoplanton asosan bir
hujayrali kokkoid k o ‘k-yashiJ su v o ‘tlarid an tashkil topadi. Bu
S yn ech o c o ccu s
va
Syn ech o cystis
tu rk u m larin in g su v o 'tlarid an
iborat. O k ean larn in g fotosintez n atijasid a t o ‘plangan m ahsulotla
rin in g 20% ni p la n k to n d a g isia n o b ak teriy alar hosil qilishi hisob-
langan.
A tm o sferad ag i m o lek u ly ar azotni o 'z la sh tirg a n i tufayli k o 'k -
yashil s u v o 'tla r suv havzalari va tuproqdagi azotli birikm alar bilan
bo y ish id a faol ishtirok etishi bilan uni tab iatd a davra b o 'lib
ay lan ish id a aham iyatli.
U lar u n u m siz jo y la rd a tuproq hosil
b o 'lis h id a ishtirok etadi.
K o 'k -y a sh il su v o 'tlarn in g ayrim lari, n o sto k k ab ilar antibiotik
b ak terio tsin ,sian o b ak terin hosil qiladi. B u an tib io tik lar ularning
y ash ash u ch u n k u rashlarida asqitadi d eb hisoblanadi.
K o 'k -y a sh il su v o 'tlarn in g aham iyati q u yidagilarda nam oyon
b o 'la d i:
1). U la m in g ayrim larini istem ol qilinadi.
2). A zo t to 'p lo v ch ilarid a n tuproqning u n u m d o rlig in i oshirishda
q o 'lla n ila d i.
3).
Suv hav zalarid a su v o 'tiarn i
haddan
eiyod k o 'p a y ib
“ k o 'k a rib ” ketishini oldini olishda.
4). Ilm iy -tad q iq o t ish larid a o b ek t sifatid a q o 'llan ilad i.
K o 'k -y a sh il su v o 'tla r eu b akteriyalardan chiqib kelgan b o 'lish i
m um kin, b ir q ato r farqlanadigan b elg ilarg a (tuzilishdagi xil-
m a-x illig i,
fotosintezda
k islo ro d
hosil
qilishi,
geterotsistani
m av ju d lig i, b a k teriy alard ag id ek en dosporalarni y o 'q lig i va boshqa.)
ega. E ng qadim gi qazilm alarini yoshi A vstraliy an in g g 'a rb iy
to m o n id an to p ilg an id a 3,5 m lrd yosh g a ega deb taxm inlanadi. U
jo y la rd a n hozirgi
O scillatoria
k o 'rin ish ig a o 'x sh a g a n la ri topilgan.
Q ad im g ilarin i ikkinchi isboti yana shu A v straliy an in g g 'a rb id a
sia n o b ak teriy alar hosil qilgan stro m ato litlarn in g y o sh 2,7 m lrd yil
deb belgilangan.
90
К о 'к \ asliil
suvo'lliirining
taksonom iyasiga
d o ir
darslik,
m on o g ialiy alard a ularning nom enkulaturasi haqida yakdil fikr y o 'q .
Siim olularning nom enkulaturasi b o ‘yich a bir necha nuqtai-nazarlar
m avjud. B ittasining tarafdoriari bakteriyalar nom enkuiaturasining
X alqaro kodeksi talablariga b o 'y su n ish i lozim ligini takidlashib
Do'stlaringiz bilan baham: |
