|
Qalqonsimon bez oldi bezi (glandula parathyroidea)
Qalqonsimon bez oldi bezi mayda bo’lakchalardan iborat bo’-lib, ularning soni 2 tadan 8 tagacha, umumiy og’irligi esa 0,13- 0,36 grammdir.
Taraqqiyoti. Qalqonsimon bez oldi bezi embrional hayotning 5-6-haftalarida buqoq bezi kurtagidan orqaroqda, 3-4 jabra
J76-rasm. Qalqonsimon va qalqonsimon bez oldi bezi. Gematoksilin - eoznn
bilan bo’yalgan. 06. 10. ok. 10.
1- qalqonsimon bez fellikullari; 2 - qalqonsiion bez olli bezining parenximasn; 3 - biriktiruvchi tuqimali umumiy kapsula.
cho’ntaklarining entodermal epiteliysidan o’sib chiqqan hujayra-larning kompakt massasi shaklida vujudga keladi. Intensiv o’sish natijasida bu o’simtalar «kurtaklarga» aylanadi, 7-8 haftaga borib o’zlari o’sib chiqqan erdan ajraladi va hosil bo’layotgak qalqonsimon bez bo’laklarining orqa yuzasiga birikadi. Qalqon-simon bez oldi bezlarining embrnonal davrdai boshlab funktcio-nal aktivlikka ega ekanligi aniqlangan.
177- rasm. Qalqonsimon bez oldi bezi to’q bo’yaluvchi bosh hujay-rasshshpg elektron mikrsfotsgrafiyasi. xYU.OOE.
1 - tcitoplazka; 2 - plastinkasimon kompleks; 3 - yadre; 4 - interdi-gntatciya; 5 - gemokapillyar; 6 - endoteliy.
178- rasm. Qalqonsnmon bez oldi bezi och bo’yaluvchi bosh hujay-rasining elektron mikrofetografiyasi. xYU.OOO.
1 - tcitoplazma; 2 - mitoxondriyalar; 3 - Gol’ji kompleksi.
Tuzilishi. Bezchalar qalqosimon bezning umumiy biriktiruvchi to’qimali kapsulasi bilan o’ralgan bo’lib, har bir bezcha, yana o’z navbatida biriktiruvchi to’qima orqali epiteliy tasmalariga ajralib turadi (176-rasm). Tasmalar 2-4 qator hujayralardan iborat bo’lib, ular orasida sinusoid kapillyarlar joylashadi. Bezda zich joylashgan ikki xil epiteliy hujayrasi: bosh va ok-sifil hujayralar tafovut etiladi. Aniqlanishicha, yosh organizm-larda qalqonsimon bez oldi bezlari faqat bosh hujayralardan iborat bo’lib, 4-7 yoshda ularda oksifil hujayralar paydo bo’la boshlaydi. yosh ulg’ayishi bilan oksifil hujayralarning soni ko’payib, qari organizmda ular bezning asosiy massasini tash-kil etadi. Bosh hujayralar unchalik yirik bo’lmay, poligonal shaklga ega va ular tcitoplazmasiga qarab to’q va och rangli bo’li-shi mumkin (177, 178-rasm). Bosh hujayralar tcitoplazmasida
barcha umumiy organellalardan tashqari glikogen kiritmalari, lipid tomchilari va sekretor granulalari uchraydi. Oksifil hujayralar tcitoplazmasi kislotali bo’yoqlarga bo’yalishi va yuMa-loq shakli bilan bosh hujayralardan yaqqol ajralib. turadi. Ularning tcitoplazmasida kristalarga boy bo’lgan mitoxondriya-lar va yaxshi rivojlanmagan Gol’ji kompleksi joylashgan.
Funktciyasi. Qalqonsimon bez oldi bezi organizm uchun nihoyat-da muhim bez hisoblanadi. Agarda qalqonsimon bez oldi bezi olib tashlansa, qonda kal’tciy miqdori keskin kamaiib ketadi va natijada skelet mushaklarida tetanik tirishish ro’y beradi va bu holat tezda o’limga olib kelishi mumkin. Qalqonsimo» bez oldi bezida paratgormon ishlab chiqariladi va bu gormon qonda kal’tciy va fosfar almashinuvini tartybga solib turadi.
Qonda kal’tciy miqdori kamayganda paratgormon ta’sirida suyak to’qimasidan kal’tciy qonga yuvib chiqariladi. Bundan tdsh-qari, qondagi kal’tciy miqdorini bir xilda syqlab turish uchun, paratgormon buyrak kanalchalariga ta’sir etib, u erda kal’iiy va fosforni qayta so’rilishini ta’minlaydi.
Qulaylik uchun, endi qalqonsimon bezning funktsiyalari haqida so'zlab, biz "qalqonsimon gormonlar" funktsiyalarini nazarda tutamiz. Kalsitonin kaltsiy metabolizmi bilan bog'liq va T4 va T3 to'qimalarga deyarli bir xil ta'sir ko'rsatganligi sababli, biz ularni tiroid gormonlari deb ataymiz.
Tiroid gormonlari organizmdagi metabolizmni boshqarishda hal qiluvchi rol o'ynaydi, bu asosan organizmning ovqatni parchalash va uni energiyaga aylantirish qobiliyatidir. Tanamizning deyarli barcha hujayralari qalqonsimon gormonlar ta'sirida. Miya va asabning rivojlanishi, soch va terining, yurakning, jinsiy tizimning, ichakning va ovqat hazm qilish tizimining ishlashiga qalqonsimon bezning to'g'ri ishlashi ta'sir qiladi. Keyinchalik davom etishdan oldin, ushbu bezning funktsiyalari haqida batafsil to'xtalib o'tamiz:
Bazal metabolizm tezligining oshishi (BMR): Tiroksin (T4) to'qimalarning kislorod iste'molini oshiradi va shu bilan miya, moyaklar, to'r pardasi, o'pka va taloqdan tashqari ko'pchilik to'qimalarning BMRini oshiradi. BMRning bu o'sishi tana haroratining oshishiga olib keladi, bu hodisa qalqonsimon bez gormoni ta'sirida termogenez deb ataladi.
O'sishga yordam beradi: Tiroid gormonlari hujayralardagi oqsillarni sintezini kuchaytirish orqali o'sishga yordam beradi.
Tana vaznini tartibga soladi: Tiroksin (T4) tana vaznini saqlashga yordam beradi va yog 'to'qimalaridan yog'larni safarbar qilish va yog'ning saqlanishini kamaytirish orqali ozishga yordam beradi. Agar siz vaznni tushuntirib bo'lmaydigan darajada ko'paytirsangiz, qon tekshiruvlarida tiroksin etishmovchiligi aniqlanishi mumkin.
Xolesterolni kamaytiradi: Tiroksin plazmadagi xolesterin va triglitserid miqdorini maxsus kamaytiradi. Bu xolesterolni jigardan safroga ichakka kiradigan joydan ko'payishini va keyin tanamizdan chiqarilishini kuchaytiradi.
Xomilalik rivojlanish: Qalqonsimon bez gormonlari homiladorlik va homila miyasining rivojlanishida muhim rol o'ynaydi va ularning etishmasligi bolalarda aqliy zaiflik kabi jiddiy holatlarni keltirib chiqarishi isbotlangan.
Tanamizning turli tizimlariga ta'siri: Tiroksin yurak, mushak, ovqat hazm qilish, nafas olish va markaziy asab tizimiga ta'sir qilishi aniq. Bu yurak urishi va qisqarish kuchini oshiradi, shuningdek metabolizm tezligini oshiradi. Bu, o'z navbatida, kislorodga bo'lgan talabni oshiradi, uni faqat nafas olish tezligining oshishi bilan ta'minlash mumkin. Tiroksin bizning miyamiz va CNS normal ishlashi uchun juda muhimdir. Ko'pincha, hipertiroidizmga shubha qilinganida, bemorlar asabiylashish va tashvishlanish alomatlari haqida shikoyat qiladilar, chunki tiroksinning ko'pligi CNS ning haddan tashqari stimulyatsiyasini keltirib chiqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
