Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

Гуруҳларга бўлиб ишлаш. Педагогда қуйидагича асосли савол туғилиши мумкин: дарс вақти чекланган бўлса, қандай қилиб барча ўқувчиларга ўз фикрини билдириш имкониятини бериш мумкин? Фикримизча, агар дарсда иш маълум тарзда уюштирилса, буни амалга оширса бўлади. Кичик гуруҳларга бўлиб ишлаш мунозара ўтказиш ва ўқувчиларни баҳсга жалб этишнинг энг самарали шаклларидан биридир. У ҳатто энг уятчан ва журъатсиз ўқувчиларга ҳам фаоллашиш имконини беради.
Гуруҳ 4-5 кишидан ортиқ бўлмаслиги лозим. Бундай таркибда ҳар бир иштирокчи қўйилган масалани ечишга ўз ҳиссасини қўшиши мумкин. Шу тарзда гуруҳнинг иши рағбатлантирилади ва ҳар бир иштирокчи самарали ишлай олади.
Бироқ бу фаолият ўқитувчидан ҳам, ўқувчилардан ҳам муайян амалий кўникмаларни талаб қилади.
Гуруҳлар ишини шартли равишда тўрт босқичга бўлиш мумкин:
- гуруҳларга бўлиш (уларнинг таркибини мунтазам ўзгартиринг, 3 кишидан кўп бўлмаган гуруҳлардан бошланг), аудиторияда тегишли тарзда муҳит яратиш;
- иш олиб бориш (яъни баҳслашиш) қоидаларини (бу қоидалар олдиндан коллектив равишда қабул қилиниши ва кўринарли жойга илиб қўйилиши мумкин), топшириқни (қандай бажариш, қанча вақт сарфлаш, ким вақтни кузатиб боради, ҳатто гуруҳлар учун ёзма йўриқномалар тайёрлаш, лекин уларни оғзаки эълон қилиш мақсадга мувофиқ) ва ундан сўнгги амалларни (масалан, натижалар истаган ҳар қандай ўқувчи томонидан бутун аудиторияда муҳокама қилинади ёки гуруҳ вакили гуруҳнинг умумий фикрини барчага хабар қилади) тушунтириш;
- ҳар бир гуруҳда баҳсни олиб борувчи, котиб, маърузачи белгиланади (жуда қисқа вақт ичида);
- ҳар бир гуруҳда муаммони муҳокама қилиш;
- гуруҳда қабул қилинган ечимни тақдим қилиш;
- умумий аудиторияда гуруҳларнинг ишига якун чиқариш.
Баҳс-мунозара – бирор-бир баҳсли масала ёки муаммони оммавий муҳокама қилиш. Ўқувчилар билан биргаликда мунозара олиб бориш қоидаларини ишлаб чиқиш мумкин. Бунга асос сифатида қуйидагиларни таклиф қиламиз:
- баҳсга киришишдан аввал ўз нуқтаи назарингизни аниқ шакллантириб олинг;
- ўз нуқтаи назарингизни қўллаб-қувватловчи далилларни тайёрланг;
- содда тилда, лекин мантиқли ва изчил гапиришга ҳаракат қилинг;
- ўз фикрларингизни фактларга асосланиб тузинг, ўзингиз аниқ билмаган нарсани гапирманг;
- сиз фикрига қўшилмаган кишининг фикрларини нотўғри талқин қилманг;
- айтиб ўтилган ғояларни такрорлашга фақат шахсий нуқтаи назарни исботлаш мақсадида йўл қўйилади;
- овозингизни баланд кўтарманг. Энг яхши далил – аниқ ва текширилган фактлар, ишонтиришнинг энг яхши воситаси – қатъий мантиқдир;
- гуруҳдошингизни хафа қилмасликка, камситмасликка ҳаракат қилинг. Баҳсдошингизга ҳурмат кўрсатишингиз – сиз нафақат баҳсда кучли эканингизни, балки яхши тарби кўрганлигингизнинг ҳам далили;
- унча фаол бўлмаган ва уятчан ўртоқларингизни ҳам мунозарага жалб этишга интилинг – ҳар бир кишининг фикри ҳал қилувчи аҳамиятга эга!