Shaharsozuk tarixi

' Shahar markazida Bo'zsuv anhorining o‘ng sohilida Hukumat uyining
shundoq yonida yaqin o‘tmishda Jartegirmon chuqurligi bor edi, u eski shahami
sharqdan g'aitoga kesib o'tadigan Chorsu jarligining boshlanishi edi. Toshkent
qariyalarining aytishicha, chuqurlikning yassi tubi bir vaqtlar xalq yig'inlari
ho'ladigan joy ekan, u yerda kurash, uloq, dorbozlik singari xalq o‘yinlari va
musobaqalar o‘tar ekan. Uzoq yillar chuqurlik chekkasida ajoyib suv tegirmoni
vurib turgan va chuqurlik shimdan Jartegirmon degan nom olgan ekan.
75

---

1964-yilda Toshkentdagi Shahrisabz (sobiq Birinchi may) ko‘chasida 
joylashgan 
sobiq «Pishchevik» o ‘yingohi hududida usti yopiq suzish 
havzasi qurilgan edi. Havza yaxshi joyda o'rin olgandi — u bolalar 
bog‘i hududiga tutash bo‘lib, undan foydalanish uchun zarur issiq suv 
va bug' manbalari topilgan joyda edi. Topshiriq loyihasi sakkiz balllk 
zilzilani hisobga olib, foydali, yengillashtiruvchi quriimalar (yig‘ma 
tem ir-beton arklar, ular 6 m m asofada bir-biriga parallel qilib 
joylashtirilgandan foydalanib) Giprosport tipiy loyihasi asosida ishlab 
chiqilgan (1958-y arxitektorlar L. Lezovskaya, L. Chukseeva). Arklar- 
ning uzunligi 35 m, ulaming ustidan temir-beton plita tom yopilgan, 
ichkarining haroratini m o‘'tadil saqlab turuvchi bu qurilma qurilish 
ishlarining eng ko‘p darajada industriallashuvini ta ’minlagan. 21x50 m 
hajmidagi qozon vanna havzaning negizi hisoblanadi, uning tagida 
tashqi kiyimlar xonasi, shamollatish xonasi, qozonga suv berish xizmati 
bo‘yicha texnik xona joylashgan. Fasadlar arxitekturasini hal etishda 
mualliflar ichki amaliy mazmunni, shuningdek inshootning sport 
tabiatini ifoda etishga harakat qilganlar. Butun inshoot karamzit beton 
panellar bilan to‘sib chiqilgan va qurilma ichkarisi ko£rinib turuvchi 
tem ir panjaralarga katta-katta shisha varaqlari qoplangan. Asosiy 
devoming katta vitrajiga tutash bosh eshik ko‘zga yaqqol tashlanib 
turadi. Texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar yaxshi, reja chuqur va yaxshi 
o ‘ylangan, biroq bino qurilishida janubiy koloritning o ‘ziga xosligi 
yetishmaydi. Bu jihatdan Navoiy shahridagi yozgi suzish havzasi 
maqtovga sazovor — Giprosport tipiy loyihasi bo‘yicha garchi bino 
faoliyatini yaxshilash maqsadida bir muncha ishlov berilgan bo‘lsa- 
da, hajm bo‘yicha ixcham va arxitekturasi o ‘ziga xos. T o‘rtburchak 
shakldagi vannalari bo'lgan ochiq sun’iy vannalar mavjud, ulaming 
atroflarida qishki va yozgi xonalar joylashgan. Namunaviy loyihani 
qayta ishlash natijasida (arxitektor L. Lavrov, muhandis V. Kurennoy) 
foydalaniladigan tom qurilgan, u yer yuzasi bilan ikki temir-yog‘och 
zinapoyalari bilan ulangan. Bino quyoshto‘sg‘ich bostirma ko‘rinishidagi 
quriimalar bilan jihozlangan, ular foydalaniladigan tom ustidan yassi 
asbosement varaqlaridan, shuningdek yoriqlarni to ‘ldirish uchun «IJ- 
1» bloklaridan ishlangan.
0 ‘zbekiston ko‘chasidagi 1964-yilda qad ko‘targan m a’muriy bino 
va Panorama kinoteatri (hoziigi Alisher Navoiy nomidagi kino saroyi) 
jamoat binosi qiyofasini yaratishda katta yutuq bo‘ldi.
0 ‘zbekistonko‘chasidagi m a’muriy bino (arxitektorlar A. Faynleyb, 
V. Berezin, S. Eshonxo‘jayev, Yu. Xaldeev,1 muhandis E. Lenneshmidt
76

---

va boshq.) shaham ing markaziy qismida B o‘zsuv anhori yonida 
maydonning yuqori pog'onasida joylashgan va tevarak-atrofdan baralla 
ko‘rinib turadi.
Maydonning kenglik kompozisiyasi pod'ezdlami, binoga olib keluv- 
chi keng zinapoyalar yam-yashil qiyaliklami, anhor tomondagi tayanch 
devorlami o‘z ichiga oladi. Rejalashtirilgan yer maydoni qarshidagi 
sobiq Gagarin bog‘i va Bo‘zsuv anhor sohili bilan yaxshi kirishib ketgan. 
Arxitektorlar maydon relefidan muvaffaqiyatli foydalanganlar. Bino 
majmui ikki blokdan iborat — asosiy ma’muriy bino va yo‘lak bilan 
ulangan majlislar zali. Kompozisiya majlislar zalining pastak bloklari 
bilan m a’muriy bino baland hajmining qarama-qarshiligiga asoslangan. 
Fasadlar oddiy va shinam. M a’muriy binoning oldi shimolga qaragan 
va temir-beton qobirg‘alar yaqqol ifoda etilgan (3,6 m oraliqda), ular 
oynavand bo‘lib, tik alyuminiy to‘siqlar bilan bo‘laklarga bo‘lingan. 
Devoming yotig‘iga b o lin ish i birinchi va oxirgi (texnik) qavatni 
bo‘rttirib turadi; zamonaviychasiga qurilgan ulkan soyabon katta eshik 
shu yerdaligini bildiradi. Janubga qaragan va quyoshdan himoya qilingan 
asosiy binoning hovli devori panalagichlarga boy hamda janubiy tusga 
ega. K atta-katta yuzali oynalar, qator ustunlar va yaqqol ko‘zga 
lashlanib turuvchi to'siqlar ham majlislar zali bloki me’morchiligiga