Shaharsozuk tarixi

Markazning o‘ziga xosligi 
uni vujudga keltiruvchi binolar arxi- 
tekturasida ham ko‘rinadi. Shakllaming m a’lum xilma-xilligida binolar 
ichki yaxlitlikka birlashtirilgan. Bu yerda janubga xos arxitekturaning 
an ’anaviy usullari keng qo‘llanilgan: bular eshik-derazasiz soya 
tushuvchi devorlar, turli quyosh to ‘sqichlar va panjaralardir (ichki 
hovli, hovuzchalar, birinchi qavatdagi quyosh to ‘sqichlar, ayvonchalar 
va hokazo).
Turli pardoz ashyolaridan foydalanish binolar devorlari bezagida 
ham, ichki bezakda ham yuqori estetikaga erishish imkonini bergan. 
Noqulay mikroiqlimni yaxshilashda va janub shahriga xos xususiyat 
yaratishda suvning ahamiyati katta. Navoiyda faworalar, hovuzlar, ariqlar, 
kanallardan taralayotgan shovullagan ovozlar shahar arxitekturasiga 
hamohang bo‘lib, uning ichki bo‘shlig‘ini to ‘ldirib turadi.
56

---

Shahar markazi ichki garmonik bo‘shlig‘ini tashkil etishda kichik 
hajmdagi arxitektura shakllari, obodonchilik va nafis san’at namu- 
nalarining qorishib ketishi muhim ahamiyatga ega.
Navoiyda mualliflar landshaftli arxitektura va monumental plasti- 
kaning yaxlit, mazmundor majmuini yaratishga imkon bergan yagona 
to‘g‘ri yechimni topganlar, bu yerdagi barcha haykal kompozisiyalari 
suv bilan bogiiq.
Ushbu ramziy «plastik zabon»da shahar go‘yo o ‘zining yagona 
syujetli rishtaga tizilgan asosiy badiiy mohiyatini ifoda etgandek bo‘lgan: 
suv — sahroda vujudga kelgan hayot manbai.
Shahaming qoq markazida Madaniyat saroyi oldidagi maydonda 
hushqomat yosh yigitning brinch haykali qad ko‘tarib turibdi - bu 
buyuk Alisher Navoiy dostonining bosh qahramoni Farhod. Farhod 
tosh yo‘nib, suv chiqargan. U o ‘ng qo‘lini baland ko‘tarib turibdi, 
chehrasida hayajon, ilhom. F aw ora yodgorlik boshdan-oyoq 0 ‘rta 
Osiyo uchun suvning hayotbaxsh mohiyati tajassumidan iborat, «suv 
olmosdan qimmat» deydi xalq hikmati.
Shundan keyin faw oralar silsilasi boshlanadi, uning markazida 
« 0 ‘zbekiston daryolari» deb nomlanuvchi, Amudaryo, Sirdaryo va 
Zarafshongabag‘ishlangan sun’iy ko‘l mavj uradi. Uchtaxushqad qiyofa
- ko‘za ko‘tarib, fllxirom yurish bilan ketayotgan o ‘zbek qizlari mujas- 
sam. Bu kompozisiyaning vazmin, ulug‘vor va nafis maromi cho'lga 
hayot olib keluvchi daryolaming ravon oqimi timsolini beradi.
Faw ora arxitektonikasi bo‘shliq muhiti bilan yaxshi uyg‘unlashgan 
va milliy mavzudagi zamonaviy poe- 
tik badihadek idrok etiladi.
S h undan keyin suv mavzusi 
bevosita qo‘shni mikrorayon ichida 
davom etadi. U yerda hovuzlar, ariq­
lar shoxobchalariga aylanadi, ular 
yaqin-atrofda joylashgan turar-joy 
tumanlari suv ta ’mmotini irrigasiyasi, 
ko‘kalamzorlashtirilishi va obodon- 
chiligining ham estetik, ham o ‘tilitar 
maqsadlarida xizmat qiladi.
Mualliflaming Samarqand va Bu­
xoro o ‘rtasidagi qadim gi karvon 
yo‘lida joylashgan tum an markazi 
hamda temir yo‘l manzilgohini yago-