Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

Aniqlashtirilgan o‟quv maqsadlari (talabaning vazifalari). Talaba ushbu 
mavzuni to‟la o‟zlashtirgandan so‟ng quyidagi savol va topshiriqlarga javob 
beradi:

Nazorat savollari 
1. O‘zbekiston iqtisodiy rayonlarin sanab bering? 
2. O‘zbekistonning qaysi iqtisodiy rayonlarini hududiy urbanistik tarkibi yuqori? 
3. Farg‘ona iqtisodiy rayonining shaharlar bilan ta‘minlanishi qanday? 
Tayanch iboralar: 
Iqtisodiy rayon, urbanistik tarkib, hududiy urbanistik tarkib,ixtisoslashuv, 
iqtisodiy rayonlar to‘ri. 

---

122 
 
Glossariy 
Shaharlar geografiyasi
-
iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning alohida bir tarmog‘i 
bo‘lib, u turli mamlakat yoki rayonlarda SHaharlarning vujudga kelish va 
rivojlanish xususiyatlari, ularning murakkab hududiy tizimlarining shakllanish 
qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan. 
Urbanizatsiya-
lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, urban –shahar, zatsiya (rus.)- 
jarayon ma‘nosini anglatadi, ya‘ni SHaharlashish demakdir. 
Urbanizatsiya darajasi
-mamlakat yoki muayyan hududda yashaydigan jami aholi 
sonida shahar aholisining salmog‘i. 
SHahar-
aholi va qishloq xo‘jaligiga xos bo‘lmagan tarmoqlar mujassamlangan 
aholi manzilgohi. 
SHahar aglomeratsiyasi-
yirik shahar atrofida ko‘plab shahar va qishloqlarning 
mujassamlashuvi va o‘zaro bog‘liq holda rivojlanishi. Uning uchun bir yoki bir 
necha yirik shahar (yadrosi), ikki yoki undan ortiq yo‘ldosh SHahar, yadro va 
yo‘ldosh shaharlar o‘rtasida kamida ikki soatli masofa doirasida aholining ish, 
o‘qish, dam olish, davolanish va boshqa maqsadlardagi aloqalari bo‘lishi 
lozim. 
Megapolis-
yirik SHaharning o‘z ma‘muriy hududiy doirasidan atrofga chiqib, 
kengayib borishi. BMT ko‘rsatmasiga binoan aholi soni 8 mln.dan ortgan 
SHahar, ayrim hollarda aholi soni kam bo‘lsa ham, mamlakatning bosh shahri
megapolis deb yuritiladi.
Megalopolis-
Ikki yoki undan ortiq shahar aglomeratsiyalarning hududiy jihatdan 
qo‘shilib ketishidan hosil bo‘lgan yirik urbanizatsiyalashgan hudud. Qadimgi 
Gretsiyadagi Arkadiylarning bosh shahri Megapol nomidan olingan. U 35 ta 
qishloqni qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Dunyodagi yirik megalopolislar Bos-
Vash, Tokaydo, CHpitts, San-San va h.k. Bu terminni birinchi bo‘lib fransuz 
olimi J.Gottman AQSHning sharqiy qirg‘oqbo‘yidagi polosasimon qiyofadagi 
Bos-Vash megalopolisi uchun qo‘llagan. 
Suburbanizatsiya-
yirik shaharlardan aholini bir qismining shahar atrofiga ko‘chib 
borishi va shaharning shahar yonida o‘sishi. 
Konurbatsiya-
hududiy jihatdan bir-biri bilan qo‘shilib ketgan shahar va 
SHaharchalarning ulkan tizimi. U ham aglomeratsiyaning bir ko‘rinishidir.
Dezurbanizatsiya-
yirik shaharlardan aholining atrofga ko‘chib ketish (qochish) 
hollari. 
Dunyoviy shaharlar (Global shaharlar)-
muayyan soha yoki tarmoq va 
yo‘nalishga ixtisoslashgan, aholi sonidan qat‘iy nazar jahon ahamiyatiga molik 
bo‘lgan SHaharlar. 
Geourbanistika-
shaharlarning rivojlanish muammoalri bilan shug‘ullanuvchi fan. 
Getto
-14-19 asrlarda Yevropada yahudiy millati yashaydigan shaharning bir 
qismi. Hozirda etnik kamchilikni tashkil etuvchi xalqlar yashaydigan rayonlar. 
Masalan, Nyu-Yorkda indeetslar, afrikaliklar, xitoyliklar, arablar yashaydigan 
rayonlar. 
Giperurbanizatsiya
- yirik shahar va shahar aglomeratsiyalari uchun xos bo‘lib, 
aholining nihoyatda ko‘payib ketishidan urbanizatsiyaning salbiy jihatlarining 

---

123 
ortib ketishi. Ishsizlik, jinoyatchilik, ekologik muvozanatning keskin buzilishi, 
shovqin-suron, aholi yashash joylarining tartibsiz bo‘lib ketishi, turli 
noqulayliklarning kelib chiqishi kabi bunday holat o‘ta yirik SHahar va SHahar 
aglomeratsiyalarida uchraydi.