Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

h
id
бу ерда 
i
– 
траншеянинг лойиҳавий нишаблиги
; 
d
– 
визиркалар орасидаги масофа, м.
Юрувчи
визиркасининг баландлиги (узунлиги) доимий визирка тепаси
ва 
траншея таги отметкалари айирмаси сифатида аниқланади.
Қиялиги
0,001га тенг ёки ундан кам ўзи оқар трубопроводлар
асосини 
баландлик бўйича режалаш 5 миллиметрдан ошмайдиган хатоликда 
бажарилиши керак, асосни батафсил тайёрлашни нивелир ёрдамида амалга 
ошириш керак.

---

ШНҚ 
3.01.03-19 55 -
бет.
11.2.5
Қудуқ учун котлованни
режалаш
,
қудуқ марказини 
маҳкамлашни, траншея қиррасидан 0,6метрдан 0,7метргача масофадаги 
қозиқлар билан маҳкамланган иҳоталариўрнатишни, отметкаларни ва ўқларни 
иҳоталарга
узатишни ўз ичига олади.
11.2.6
Босимли
трубопроводни
ётқизишда
,
трубаларни
баландлиги 
ва қиялиги бўйича (маяклар бўйича) тайёрланган асосда ётқизиш
назорати
адилак ёрдамида, кейинчалик қуриладиган қудуқлар ва бурилиш нуқталари 
ўрнида ўрнатиладиган юрувчи
ва доимий визиркалар ёрдамида , 
нивелир
ва 
рейка ёрдамида амалга оширилади.
11.2.7
Адилак бўйича ётқизиш ҳар бир қувурни алоҳида ўрнатиш 
орқали амалга оширилади. Адилак ёрдамида ётқизишда геодезик хизмат 
зиммасига траншея тубида вақтинчалик
реперларни жойга кўчириш ва 
маҳкамлаш, қўшимча ёкишлангали адилакларни текшириш ва бригадирлар ва 
звено бошлиқлари ўртасида текшириш усуллари ва ўрнатиш аниқлиги бўйича 
тушунтириш ( инструктаж
) 
ўтказишлар юклатилади.
11.2.8
Визиркалар ёрдамида қувурлар ётқизилганда доимий 
визиркалар кейинчалик қуриладиган қудуқларнинг иҳоталарида, бурилиш 
нуқталарида
ўрнатилади. Ёндош иҳоталариорасида ўқлар бўйича сим 
тортилади. Бу симдан шовунлар ёрдамида ўқ траншея тубига проекцияланади. 
Қувурларни ётқизиш учун отметкаларни иҳоталарга
маҳкамланадиган махсус 
таёқлар
орқали олинади.Махсус таёқлар
қувур тепасининг
лойиҳавий 
баландлик белгисидан
бир метрга каррали
баландликда маҳкамланади.
11.2.9
Маяклар бўйича трубаларни
ётқизишдаги
геодезик ишлар
, 
трасса ўқини жойга кўчириш ва маяклар тепасини лойиҳавий отметкага 
ўрнатишдан иборат. Маяклар ўрнатилишида уларни сақлаш бўйича чора
- 
тадбирлар кўрилиши керак.
11.2.10
Асоснинг ҳақиқий отметкалари лойиҳа ҳужжатларига тўғри 
келиши текширилгандан сўнг трубаларни
ётқизишга рухсат берилади: траншея 
туби 
– 
каналсиз ётқизишда; канал туби 
– 
каналли ётқизишда; таянч 
конструкцияларининг отметкалари 
– 
ер устида ётқизишда
. 
11.2.11
Горизонтал текисликда труба
ўқларининг тўғри чизиқлилиги 
шнур бўйича, теодолит билан, лазер ёки ёруғлик нури бўйича; нишабликлар 
тўғрилиги 
– 
визиркалар бўйича, нивелир билан ёки лазерли қияликни қайд
қилувчи билан текширилади.
11.2.12
Қувурўтказгичларни вертикал ёки горизонтал текисликда 
тўғри чизиқдан оғган ҳолда ётқизишга йўл қўйилмайди. Трубопроводларнинг
планли ва баландлик бўйича лойиҳавий 
ҳолатдан оғиши норматив 
ҳужжатларда белгиланган чекли қийматлардан ошиб кетмаслиги керак.
11.2.13
Диаметри 1000мм ва ундан ортиқ трубопроводлар
учун, 
жойнинг рельефига боғлиқ равишда
,
қурилиш йўлагини дастлабки текислаш 
кўзда тутилиши керак.
11.2.14
Босимсиз трубопроводлар
ва коллекторларни фойдаланишга 
қабул қилиш
, 
уларнинг вертикал ва горизонтал текисликларда лойиҳа ҳолатига 
риоя қилиниши билан бирга текшириш ва қудуқлардаги лотокларнинг 
отметкаларини инструментал текшириш билан бирга олиб борилади. Бунда 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 56 -
бет.
лотоклар отметкаларининг лойиҳадан оғиши ±5миллиметрдан ортиқ 
бўлмаслиги керак.
Газопровод
тармоқларини ётқизишда
,
трубвлар
ётқизилишининг 
тўғрилиги газопроводнинг
барча тугун нуқталари ва ер ости иншоотлари билан 
кесишган жойларини нивелирлаш 
орқали текширилади.
11.2.15
Иссиқлик тармоқлари трубаларининг
ётқизилишини
тўғрилиги
,
трубопроводланнинг
планли 
ҳолатини инструментал текшириб, 
баландлик бўйича эса, ётқизилган трубопроводнинг
барча тугун
нуқталарини ва 
унинг ер ости иншоотлари билан кесишган жойларини нивелирлаш орқали 
назорат қилинади.
11.2.16
Кабелли каналларни қуриш жараёнида
,
трубопроводларни
ётқизиш ва кузатиш
қурилмаларини ўрнатишнинг жараёнлар бўйича назорати
амалга оширилиши керак. Жараёнлар бўйича назорат
, 
қувурларни ётқизиш 
чуқурлигини ва уланган жойларининг сифатини, трубопроводнинг
тўғри 
чизиқлилигини,
горизонталлигини 
ва 
кузатиш
қурилмаларининг 
вертикаллигини
, 
текширишдан иборат. 
11.2.17
Шаҳар чегарасидан ташқарида ер ости кабел алоқа линиялари 
трассалари 
қўриқлаш
-
огоҳлантириш 
белгилари 
бўлган 
кўрсатувчи 
(опознавательный) устунлар билан белгиланади.
11.3. 
Трубопроводларни
лазер асбобларини
қўллаб монтаж қилиш
11.3.1
Қурилиш
ва
муҳандислик тармоқларини (канализация, 
водрпровод,газопровод,
магистрал трубопроводлар
) 
ётқизиш аниқлигини 
назорат қилиш жараёнида, лойиҳа йўналиши ва қиялигига риоя қилиш учун 
мосламалар комплекти билан лазерли
асбобларни қўллаш тавсия қилинади.
11.3.2
Лазерли нивелирнинг
модели, визир трубопроводнинг 
аниқлик класси
ва асбобнинг ишчи тавсифини
ҳисобга олган ҳолда танланади.
11.3.3
Лазерли асбоблар
ёрдамида ер ости муҳандислик 
тармоқларини ётқизиш тайёрланган траншеяда, қия лазер нурига нисбатан, 
оптикавий
усулдан умуман
фарқ қилмайдиган усулда бажарилади.
Траншеяни
қазиб бўлгандан сўнг унинг тагига трубопроводнинг
узунлиги 
100-
150 метргача бўлган тўғри чизиқли участкасининг бошланғич ва охирги 
ўқларининг нуқталари 
жойга кўчирилади
ва қозиқ ( штир) билан 
маҳкамланади. Штирларнинг ёки қозиқларнинг
- 
маякларнинг юқори 
қисмиганивелир ёрдамида қувурўтказгичнинг лойиҳавий отметкаси 
ўрнатилади. Лазерли асбоб узатилган ўқ нуқталари створининг давомида, труба
ётқизилаётган томондаги ўқлар нуқтасидан 0,3дан 0,5метргача масофада 
ўрнатилади. Лазер нури тўпламининг ўқи
,
қозиқ
-
маяк
устида трубани
геометрик маркази баландлигига тенг баландликда ўрнатилади. Лазер тўплами
навбатма
-
навбат қозиқ
-
маякларга қўйилган рейкаларга тўғриланади
ва иккала 
рейкаларда маяклар 
устидаги лазер изининг баландлигибаравар эканлиги
текширилади.
Ётқизишга тайёрланган трубаларнингчеккасида
, 
маркази трубани
геометрик маркази кесими билан аниқ
туташадиган маркали андоза 
ўрнатилади. Трубаётқизгич ёрдамида труба
траншеяга туширилади. Трубанинг

---

ШНҚ 
3.01.03-19 57 -
бет.
бир томони олдин 
ётқизилган трубопроводнингчеккаси билан уланади. 
Трубанинг
бўш томони 
,
трубопровод
ўқи
бўйича 
ориентирланган марка 
маркази лазер тутами билан туташиши бўйича ўрнатилади. Шу ҳолатда труба
маҳкамланади, унинг ичидан марка чиқариб олинади. Худди шу тарзда кейинги 
трубалар
ҳам монтаж қилинади.
11.3.4
Агарда
лазер тўпламини трубопроводнинг
бўйлама 
геометрик ўқига туташтириб бўлмаса, асбоб штативда труба
ўқидан паст ёки 
тепада ёки труба
устига ўрнатилади ва лазер нурини труба
ўқига параллел 
силжитилган монтаж ўқига ориентирланади. Лазер нури ҳолатига асосан 
назорат маркаларитрубанинг
ичига ва тепасига тегишли конструкциядаги 
тагликларга ўрнатилади.
11.3.5
Лазер асбобини траншея тубида
ўрнатиш учун,
асбоб 
баландлигини 30дан 200 сантиметргача ўзгартираоладиган штангали штатив 
ёки консолли штатив қўлланилади.
Асбобни қувур ичида маҳкамлаш учун 
тиргакли тагликдан фойдаланилади.