Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

11.
 
МУҲАНДИСЛИК 
ТАРМОҚЛАРИ 
ВА 
ЕРОСТИ 
МУҲАНДИСЛИК 
КОММУНИКАЦИЯЛАРИ 
 
ТРАССАЛАРИНИ 
ЁТҚИЗИШДАГИ ГЕОДЕЗИК
 
ИШЛАР
 
11
.1.Муҳандислик тармоқлари ва ерости муҳандислик коммуникациялари 
трассаларини жойга кўчиришга тайёрлаш
11.1.1
Муҳандислик 
тармоқларини 
ётқизишнинг 
геометрик 
аниқлигини таъминлаш учун уларнинг трассалари бўйлаб планли
ва баландлик 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 52 -
бет.
бўйича режалаш асослари пунктлари маҳкамланади ва уларнинг 
координаталари керакли аниқликда, 6
-
бўлим
, 2,3 -
жадваллар 
талабларига
асосан 
аниқланади.
11.1.2
Босимсиз трубопроводлар 
трассалари бўйлаб ҳар 
0,5километрдан кам
бўлмаган
масофада ва трассанинг бурчакларига яқин 
жойларда доимий девор ёки грунт
реперлари ўрнатилиши керак.
Уларнинг 
отметкалари қуйидагича аниқланади
: 
а) трубопровод
ўтказгич қиялиги 
i 
≤
0,008
бўлганда
, III
класс
нивелирлаш
орқали
; 
б) қиялиги
i 
> 0,005 бўлганда
, IV
класс
нивелирлаш 
ҳамда 
нивелирлашнинг юқорироқ классидаги
реперларига боғлаган ҳолда
, 
узунлиги 
бир километргача бўлган техникавий 
нивелирлаш йўли орқали.
11.1.3
Жойгакўчириш
қуйидагиларга
таълуқли
: 
муҳандислик 
тармоқлари трассасининг бурилиш бурчаклари; муҳандислик тармоқлари 
уланадиган ва бирикадиган жойлар, қудуқлар, арматура, бирлаштирилган 
қистирмалар учун эса
-
қўшимча равишда асосий муҳандислик тармоғининг ўқи. 
Муҳандислик тармоқларининг бошқа чизиқли
иншоотлар билан кесишиш жойи 
албатта белгилаб қўйилиши шарт.
11.1.4
Муҳандислик тармоқлари трассаси лойиҳасини
жойга 
кўчириш учун қуйидаги маълумотлар керак:
-
мухандислик тармоғи лойиҳа ўқи ва шу билан бирга қурилишни
геодезик асосининг планли ва баландлик пунктлари 
туширилган
муҳандислик
- 
топографик план
; 
-
давлат годезик тўри пунктлари ва реперлари,ёки трасса штказилган 
райондаги шаҳар гедезик тўри,ёки трасса олди планли
-
баландлик тўрларининг
координаталари ваотметкалари
; 
-
трассанинг бошланиш ва охирги
нуқталари, унинг бурилиш бурчаги 
учининг
планли
-
баландлик координаталари;
-
трассани
тўғри чизиқли участкаларининг узунлиги;
-
трассани
эгри чизиқли участкаларининг элементлари;
11.1.5
Муҳандислик тармоқларини жойга кўчириш усули
, 
уларнинг 
элементларинипланли ва баландлик ҳолатининг аниқлигига, лойиҳавий 
нишабликка риоя қилиш техник талабларига биноан
аниқланади. Жойга 
кўчириш тегишли класслардагипланли ва баландлик геодезик асос пунктларига
нисбатан амалга оширилади. Қурилиш бўлган территорияда
муҳандислик 
тармоқларини планда жойга кўчириш муҳандислик
- 
топографик
планда 
кўрсатилган биноларга нисбатан амалга оширилади.
11.1.6
Муҳандислик тармоқларини 
жойга
планли
кўчиришни 
график тайёрлаш
, 
қурилиш бўлган территориянингмуҳандислик тармоқлари 
ўқининг ҳолати туширилган 1:500 ёки 1:1000 масштабдаги, муҳандислик 
-
топографик планлари асосида бажарилиши мумкин.
Ўқлар нуқталарининг 
пландаги ҳолати аниқ ўлчанадиган тафсилотлар 
контурларигача бўлган учта
-
тўртта масофа билан аниқланади. Агар график усулнинг аниқлиги, еростида 
ётқизилган тармоқлар мавжуд бўлган кўча ва тор кўчаларда муҳандислик 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 53 -
бет.
тармоқларини кўчириш учун етарли бўлмаса, у ҳолда лойиҳавий
ва мавжуд 
муҳандислик тармоқлари орасидаги минимал масофага белгиланган йўл қўярли
чекга
риоя қилинганлиги текширилиши керак. 
11.1.7
Лойиҳани
жойга кўчиришга график тайёргарликда
,
капитал 
бинолар бурчаклари ва бўртиқлари,
бино фасадлари бўйлаб жойлашган 
нуқталардан аниқ таянч контурлари ва нуқталари сифатида фойдаланилади.
Аниқ кўриниб турадиган контурлар бўлмаганда 
, 
трасса бўйлаб талаб 
қилинган аниқликдаги геодезик
асос
ўтказилади.
11.1.8
Муҳандислик тармоқлари трассасини планда жойга кўчириш 
учун аналитик тайёргарлик
, 
доимий геодезик асос пунктларига нисбатан амалга 
оширилади. Муҳандислик
- 
топографик планда геодезик пунктлар ва 
муҳандислик тармоқларининг лойиҳавий ҳолати кўрсатилган бўлиши керак. 
Трасса ўқининг пландаги координаталари аналитик йўл билан ҳисоблаб 
чиқилиши ёки график йўл билан аниқланиши мумкин.
11.1.9
Аналитик тайёргарликда трасса нуқталарини жойга кўчириш 
қуйидаги усуллар билан ҳисобланади
ва амалга оширилади: қутбий, чизиқли 
ёки створ
кесиштириш ва перпендикулярлар. Трассани жойга кўчириш учун 
керакли маълумотлар
, 
унинг бурилиш нуқталари
координаталари бўйича
, 
геодезик тўрнинг энг яқин пунктларидан ҳисоблаб 
чиқарилади. Трассанинг 
оралиқ нуқталари
худди створ нуқталари каби кўчирилади. Кўчирилиш жойга 
кўчирилган энг яқин нуқтадан ўлчашлар орқали назорат қилинади.
11.1.10
Қутбий усул очиқ жойда электрон тахеометр ёки металл 
рулетка ёки лазер
рулеткаси билан бир комплектдагитеодолит ёрдамида 
режалашда қўлланилади.
11.1.11
Геодезик ёки геодезик режалаш асоси пунктларига, капитал 
қурилиш биноларига яқин жойлашган трасса нуқталарини кўчиришда, чизиқли 
кесиштириш усулидан фойдаланиш мумкин. Кесиштириш томонларининг 
узунлиги 50 метргача бўлишига йўл қўйилади, томонлар сони учтадан кам 
бўлмаслиги, 
кесиштириш учида бурчаклар 300дан 1200гача бўлиши керак. 
Координаталари маълум бўлган нуқталар сони етарли бўлганда створли 
кесиштириш усули қўлланилади.
11.1.12
Перпендикуляр усулидан,
муҳандислик тармоқлари ўқини 
унга яқин жойлашган геодезик тўрлар, трассаолди теодолит йўли ёки бинолар 
орасидаги створ
чизиқларини 
кўчиришда фойдаланилади. Перпендикуляр 
узунлиги тўрт метрдан
ортиқ бўлганда
, 
нуқтани жойга кўчириш чизиқли
кесиштириш орқали назорат қилиниши керак.
11.1.13
Рулетка ёрдамида жойда, координаталар бўйича ҳисобланган
ёки пландан бевосита олинган чизиқларнинг берилган узунлигини қуришда, 
тузатмалар
қиймати кесма узунлигининг 
1:10000 
қисмига етадиган бўлса, 
уларга қиялик (қиялик бурчаги1,5градусдан ортиқ бўлганда), ҳарорат ва 
компарирлаш учун тузатишлар киритилади.
Чизиқларнинг кесмаларини
жойга кўчириш 1:2000дан ортиқ бўлмаган 
нисбий хатоликда амалга оширилиши керак.
Трасса ўқи, трассанинг бурилиш бурчаклари ва мавжуд ер ости 
тармоқлари ва муҳандислик коммуникациялари билан кесишган жойлари 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 54 -
бет.
штирлар, қозиқлар ва шу кабилар билан маҳкамланади, уларнинг ҳолати эса 
қўшимча
равишда параллел кўчирмалар ёки створ белгилариорқали қайд 
қилинади ва жойдаги предметрларга боғлаш схемасида расмийлаштирилади.
11.1.14
Ер остида ўтказилган ўқни траншеялииҳота деворининг 
тахтасига маҳкамлаш мақсадга мувофиқ. Иҳота девори
трассани
тўғричизиқли 
участкаларининг ҳар 40
-
50метр
оралигида, ҳамда бурилиш жойларида, 
қудуқлар, камералар ўрнатилган жойларда жойлаштирилади.
11.1.15
Трассани
планда режалашнинг тўғрилиги қизил чизиқлар 
нуқталарига, тор кўчалар ўқига нисбатан, мавжуд аниқ контур нуқталаридан, 
трассаолди теодолит йўлидан ва геодезик тўрларининг энг яқин пунктларидан 
аниқланади.
11
.2. Муҳандислик тармоқларини ётқизишдаги
геодезик режалаш ишлари
11.2.1
Босимсиз 
трубопроводларни
монтаж 
қилишдан 
олдин,қўшимча реперларни шундай ўрнатиш керак
-
ки, баландлик бўйича 
режалашларда нивелирдан ҳар иккита яқин
реперларгача бўлган масофа 100 
метрдан ортиб кетмасин. Уларнинг отметкалари 
яқин реперлардан техникавий
нивелирлаш орқали аниқланади.
11.2.2
Траншея устидан трассага кўндаланг ҳолда П
- 
шаклидаги 
ёғоч конструкциялар кўринишида
, 
қурилиш иҳоталари
ўрнатилади: 
тилинган(кесилган)
тахта траншеянинг қарама
-
қарши томонларига ўрнатилган 
иккита устунга горизонтал ҳолда маҳкамланади.
Иҳоталарлойиҳавий қудуқлар маркази устига ва қўшимча равишда ҳар
20-
100метрда жойлаштирилади.
11.2.3
Трасса ўқи траншеяга теодолит ёки шовун
ёрдамида 
иҳоталарни створ нуқталари ёки бурилиш
нуқталари орасида тортилган симдан 
проекцияланади.
11.2.4
Траншеянинг таг қисми
лойиҳада белгиланган қияликка 
асосан доимий ва юрувчи
визиркалари, оптик нивелирлар ёки лазерли нишабни 
қайд қилувчилар ёрдамида режалаштирилади. Иҳота деворларига михлар 
ёрдамида маҳкамланган доимий визиркаларнинг отметкалари нивелир 
ёрдамида траншея тагининг лойиҳавий нишаблигини
ҳисобга олган ҳолда 
аниқланади. Доимий
визиркаларнинг отметкалари айирмаси қуйидаги 
формулага асосан аниқланади:
=
,