Sh. Ziyamuxamedova, G. Gulyamova yuristning yozma nutqi

Nazorat  uchun  mashqlar
1-mashq.  Quyidagi  namuna  asosida  sinonim,  omonim  va  antonimlar 
ustida o
‘
zingiz topgan so
‘
zlar bilan mashq o
‘
tkazing.

---

13
So
‘
zlar
Sinonimlari
Shodlik
Quvonch, sevinch, xursandchilik, xurram
Begona
Abadiy 
Ayyor 
Aloqador 
Vaqt
Yorug
‘
Zarar
Lavozim 
Xabardor 
Rivojlanish 
So
‘
zlar
Omonimlari
Ot
Chiqaribsan yomon ot; xon berdi noiloj ot.
O
‘
ch
Bas 
Burun 
Dam 
Yoz 
Tom 
Tuman 
Chek 
Shart 
So
‘
zlar
Antonimlari
Oq
qora
Ayovsiz

---

14
Begona 
Chaqqon 
Umumiy 
Jadal 
Xiyonatkor 
Saranjom 
2-mashq.  «Zumrad  va  Qimmat»  ertagida  uchraydigan  quyidagi 
so
‘
zlarning sinonimlarini topib yozing.
Asarda ishlatilgan 
so
‘
zlar
Sinonimlari
Erkalar
Aqlli
Injiq 
To
‘
polon
Ozor berar
Sevinib
Do
‘
mbog
‘
im
O‘zbek tilida talaffuzi jihatidan o‘xshash, ammo boshqa-boshqa 
ma’noga ega bo‘lgan bir qancha so‘zlar bor, ular fonetik jihatdan 
bir-ikki tovushga ko‘ra farqlanadi. Bunday so‘zlar tilshunoslikda 
paronimlar deb yuritaladi. Masalan: asl – asil, sado – sazo, 
o‘qishli  –  o‘qimishli,  tansiq  –  tanqis,  yonilg‘i  –  yoqilg‘i,  oro  – 
aro (ora), qayda – qaydam, bola – balo, xayol – xiyol, afzal – 
abzal,  tip  –  tif,  shox  –  shoh,  taxlit  –  taqlid,  nogiron  –  nigoron, 
ma’naviy – ma’noviy kabi. Bunday so‘zlarni nutqqa olib kirishda 
juda  ham  hushyor  bo‘lish,  so‘zning  ma’nosiga  alohida  e’tibor 
berish zarur. Ularning biri o‘rnida ikkinchisini qo‘llash bayon 
qilinayotgan  fikrning  buzilishiga,  juda  bo‘lmaganda,  yanglish 

---

15
anglanishiga  olib  keladi.  Aniq  nutq  yuzaga  kelmaydi,  fikrning 
aniqligi va ravshanligi tamoman yo‘qoladi.
Tilimizdagi o‘qishli  so‘zining  ma’nosi  «huzur  qilib 
o‘qiladigan»  demakdir,  ushbu  jumlada  bu  so‘z  ayni  ma’nosini 
namoyon qilgan: Rus klassik yozuvchilaridan qaysi biri o‘qib 
bo‘lmaydigan  kitob  yozgan?  Bularning  jahonga  tanilgan 
kitoblari  eng o‘qishli kitoblar emasmi?  (A.  Qahhor,  «Kitob 
shavq  bilan  o‘qilishi  kerak»  maqolasi).  Ba’zan  bu  so‘z  o‘rnida 
unga paronim bo‘lgan o‘qimishli so‘zi mana bu tarzda yanglish 
qo‘llanadi: Prilavka ortida yoshi o‘tib qolgan bir qiz berilib kitob 
o‘qib  o‘tirardi...  Prilavkaga  suyanib,  sekin  gap  boshladim:  – 
Turgenevning «Asya»si ham juda o‘qimishli... (O‘  Umarbekov, 
«Gul  sotuvchi  qiz»  hikoyasi).  Holbuki, o‘qimishli so‘zining 
ma’nosi  butunlay  boshqa,  ya’ni  u  «savodli,  ma’lumotli»  degan 
ma’noni  ifodalaydi,  demak,  kitob  o‘qimishli  bo‘lishi  mumkin 
emas. Shuning uchun o‘qishli kitob, o‘qimishli odam qabilida 
qo‘llash aniq nutq uchun xizmat qiladi.
Tansiq, tanqis paronimlari ham nutqda ko‘p qorishtiriladi, 
natijada  nutqning  aniqligiga  putur  yetadi,  chunki  ularning 
ma’nolari o‘rtasida kattagina farq mavjud, ya’ni