Ш. З. Умарованинг таҳрири остида

1.3. Қадимги Мисрда фармацевтиканинг ривожланиши 
Қадимги Мисрда тиббиёт ҳолати ҳақидаги билим манбалари бизнинг 
давримизгача етиб келган 9 та папируслар, саркофаглар, пирамидалар, 
ибодатхоналар устунлари ва турли хил маданият ёдгорликларидаги иероглиф 
ёзувлари бўлган. Тиббий-гигиеник характердаги баъзи маълумотлар, 
шунингдек, тиббиётнинг ривожланиш даражаси ва қадимги Мисрда тиббий 
ёрдам кўрсатиш даражаси тўғрисида билвосита далиллар диний, ҳукумат ва 
дипломатик ҳужжатлар, адабий асарларда мавжуд. 
Ҳар хил касалликлар ва уларни даволаш ҳақида маълумот бир қатор 
папирусларда мавжуд. Ҳозирда Лейпциг университетида сақланаётган 
Мисрдан топилган Эберс папируси алоҳида аҳамиятга эга. Папирус ҳар бири 
22 қатордаги ёзув бўлган 110 бетдан иборат бўлиб, "Тананинг барча 
қисмлари учун дориларни тайёрлаш китоби" деган ёзув мавжуд. Эберс 
папируси милоддан аввалги XVII асрда тузилган. Ушбу мисрликлар 
тиббиётидаги дарсликда тахминан 800 рецепт мавжуд бўлиб, уларнинг 
кўпчилиги қусиш, ичакни бўшатиш, сийдик ажратиш, терлаш, кекириш ва газ 
чиқаришни чақирувчи воситалари тўғрисидаги маълумотлардир. 
Милоддан аввалги 3 - 4 минг йиллар давомида қадимги мисрликларда, 
дори воситаларини тайёрлаш ҳуқуқи фақат руҳонийларнинг энг юқори 
қатламига мансуб кишиларда бўлиб, уларнинг эътиқодлари бўйича барча 
даволаш ишлари “тот” худоси ҳомийлигида олиб борилган ва уни “фармаки”, 
яъни "қутқарувчи", "ҳимоячи", "даволовчи" деб номланган. “фарма” ўзагига 
эга бўлган сўзлар айнан шу даврда ҳосил бўлган ва бизнинг кунларимизгача 
етиб келган. Мисрликлар орасида дориларни тайёрлаш нисбатан юқори 
даражада бўлган. Мисрликлар, айниқса йиринглашга қарши, терига 
суртиладиган ва косметик маҳсулотларни жуда яхши тайёрлашган. 
Қадимги Мисрда тери касалликларига қарши ишлатиладиган катта 
миқдорда воситалар туфайли, у ерни тиббиёт тарихчилари дерматологиянинг 
туғилган жойи деб ҳисоблашади. Мисрликлар ҳозирда ҳам тайёрланаётган 
пилюлалар, дамламалар, қайнатмалар тайёрлашни, ўсимликлар шарбатини 

---

21 
сиқишни, суртмалар, пластирлар, чекиш воситаларини, малҳамларни, 
буғлашларни тайёрлашга муваффақ бўлган. 
Шунингдек, уларнинг афюн, кастор ёғи, ёнғоқ, арча ёғи, пиво 
хамиртуруши, мирта, шароб ва ҳоказолардан фойдаланишганлиги ҳақида 
маълумотлар бизгача етиб келган. 
Қадимги Миср косметиканинг туғилган жойи ҳисобланади. Қадимги 
мисрлик косметикаларнинг юқори чидамлиликка эга эканлиги, терини 
безовта қилмаганига ва баъзи ҳолатларда яллиғланишга қарши ва 
фотопротектив таъсирга эга эканлигига гувоҳлик берадиган ёзувлар бизгача 
етиб келган. 
Жарроҳлик 
амалиёти 
юқори 
ривожланган. 
Қадимги 
Миср 
шифокорлари замонавий шиналар, лонгетлар ва ҳаттоки гипсли боғламларга 
ўхшаш воситалардан синган суякларни даволашда фойдаланишган. 
Маълумки, қадимги Мисрда ампутация, бош суяги трепанацияси, 
катарактани олиб ташлаш, умуртқа суяги, эшитиш органи жарроҳликлари ва 
бошқалар ўтказилган. Операция давомида оғриқ қолдирувчи воситалар 
ишлатилган. Қадимги Миср шифокорлари яраларнинг инфекцияси хавфли 
эканини билишган ва яллиғланишли ҳодисаларга қарши курашишга 
уринишган, жароҳатларда тол дарахти баргларини ёпишган ва яллиғланиш 
жараёнини куйдириш орқали олдини олишни тавсия қилганлар.