Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

n

n

nurlanish boshlanadi. b = 1 da 0 = arccos^—j

nurlanish maksimum

burchakkaerishadi. M asalan, suv uchun (n = 1,33) A™>~~~ JT J =

da Vavilov-Cherenkov nurlanishi hosil bo‘ ladi. Elektron uchun bu shart

f	\		f	^
E„ = m„c~	1	= 0,5	1	1 - 0,26	MeV_
	1		лИ О J5)2
dan boshlab bajariladi.
Elektron uchun suvda nurlanishning maksimum burchagi:
	c o s £ max = -		= 0 ,7 5 ,q = 41,5°.
		n
Tamm-Frank nazariyasiga ko‘ra, chastotasi n dan				v + d v	ga qadar
oralikda boMgan Vavilov-Cherenkov nurlanishidagi fotonlar soni
	N(v) = 4 x 2^	-	1-		(6.3.7)
	hc		u p

(6.3.7) form ulaga ko‘ra, hosil boMgan fotonlar soni birlamchi zarra

zaryadi-ning kvadratiga va zarra tezligiga bogMiq. (3 ning ortishi bilan

N( v ) noldan

An

ga qadar ortadi va bu n urlan ish

he2

h 2

chastotasiga bogMiq em as. E = h v boMgani uchun asosiy nurlanish

energiyasi yuqori chastotali yoki qisqa toMqinli spektr sohasida yotadi. Shuning uchun ham Vavilov-Cherenkov nurlanishi ko‘k-binafsha rangli nurlanishdan iborat boMadi.

Zarraning nurlanishga sarflaydigan energiyasi kam, shunga qaramasdan

bu effekt o‘ta tez zarralar tezliklarini, yo ‘nalishlarini qayd qilishlikda keng qoMlanilmoqda.
6.4-§. Gainma-nurlarning moddalar bilan o‘zaro ta’sirlashuvlari
Gamma-nurlar energiyalari bir nechao‘n keV dan yuqori boMgan qisqa elektrom agnit toMqinidir.
Hozirgi zamon tezlatgichlari yordam ida gam m a-kvantlar energiyalarini birnechaG eV ga yetkazish mumkin. Gam ma-kvantlar toMqin uzunliklari energiyalari ortishi bilan kam ayib boradi:
2жИс

A

= -------------.

(6.4.1)

E
G am m a-nurlar toMqin uzunliklari 10~" sm dan oshm aydi, bu esa

atomlararo masofa 10“8 sm dan m ing marotabalar kichikdir.

Muhit bilan ta’sirlashuvni gamma-kvantlar elektromagnit ta’sirlashuviga ko‘ra, am alga oshiradi. Ta’sirlashuv jarayonida gam m a kvant yo ‘nalishini
o‘zgartirishi - sochilishi, yutilishi, zarra-antizarra ju ftin i hosil qilishi mumkin.
G am m a-kvantlar zaryadsiz boMgani uchun uzoq m asofadan ta ’sir etuvchi kulon kuchi ta’siriga berilm aydi, m assaga ega boMmagani uchun doimo yorugMik tezligi bilan harakatlanadi, sekinlashm aydi, toMqin
uzunliklari atomlararo masofadan 10 3 marotabalar kichik boMgani sababli juda kam to‘qnashadi.
Z aryadli zarralardan farqli oMaroq gam m a kvan tlar m uhitda o ‘z energiyalarini kam aytirsa ham tezligini o‘zgartirm aydi, gam m a kvantlar uchun m uhitda yugurish m asofasi tushunchasini ishlatib boMmaydi,
gam m a kvantlar oqimi intensivligi muhit atom elektron vayadrolari bilan ta’sirlashuvida kam ayib boradi.
Monoxromatik gamma kvantlar oqim ining 1 sekundda 1 sm2 yuzadan
o'tayotgan intensivligi I, dx qalinlikdan o‘tganda kam ayishi dl boMsin.
0 ‘z navbatida dl kam ayishi oqim va qatlam qalinligiga bogMiq:

d l
= —ju ld x .
(6.4.2)

Agar muhit bir jinsli boMsa, // doimiy boMadi. (6.4.2) ifodani integrallab yoza olamiz:

I = I 0e~/lx.

(6.4.3)

Bu yerda /0 - boshlangMch intensivlik, I —x qalinlikdagi muhitdan o‘tgandan so‘nggi intensivlik, // - yutilish yoki kuchsizlanish koeffitsienti. (6.4.3) ifodadagi daraja mx - oMchamsiz boMib, gamma kvantlar oqimi muhit qatlamlaridan o‘ta borib intensivliklari eksponensial kamayib boradi. Muhit qalinligini turlicha ifodalash mumkin, shunga ko‘ra, // ham turlicha ataladi. // sm 1uzunlikbirligigato‘g ‘rik elsa -ch iziq li, p zichlikbirligiga to‘g ‘ri kelsa// /r (sm2/g) m assaviy yutilish koeffitsienti deyiladi.

// A

jU A
1

Har bir atomga