Sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov kommunal gigiena

YER OSTI SUV MANBALARIDAI FOYDALANISH
Aholini toza ichimlik suv bilan ta’minlashda yer osti suv resurslariga ko’proq e’tibor byeriladi. CHunki yer osti suvlari ko’p jihatdan sanitariya va gigiena talablariga to’la-to’kis javob byeradi. Yer osti suvlarining afzalligi shundaki, birinchidan ularni tozalashga hojat yo’q, ikkinchidan, suv manbai tabiiy holda ifloslanishdan himoyalangan bo’ladi, uchinchidan esa aholi turar joylariga yaqinroq maydondan suv olish mumkin bo’ladi. Bu esa qo’shimcha xa-rajatlarni kamaytiradi.
Agar yer osti suvlari etarli debitga ega bo’lmasa, unda aholi ehtiyojini qondirish uchun albatta ochiq suv havzalaridan foydalanishga to’g’ri keladi.
Toshko’mir tarkibidagi 95 foiz oltingugurt yonishi jarayonida sul’foangidridga aylanadi, u esa o’z navbatida havo bo’shlig’iga tushib uni ifloslantiradi. Moddalarning yonishidan havodagi azot ta’sirchan azot oksidiga aylanadi. Atmosfera havosiga uchib chiqadigan is gazi, uglevodorodlar miqdori yoqilgining qay darajada yonishiga bog’liq. Toshko’mir qanchalik to’la-to’kis yonsa, chiqindi moddalar miqdori shuncha kam bo’ladi. Ma’lumotlarga qaraganda, 1000 mVt kuchga ega bo’lgan issiqlik elektr stanciyalari bir yil davomida 380 ming tonna turli tarkibdagi zararli chiqindilarni chiqarib tashlaydi. SHuningdek, 1 tonna toshko’mirdan 83,4 kg oltingugurt oksidi, 44,1 kg azot oksidi, 374 kg
chang, 1,1 kg is gazi, 0,4 kg uglevodorod va 0,01 kg al’degid ajraladi.
Ma’lumki, issiqlik enyergiyasi olish uchun juda ko’p miqdorda toshko’mir yoqiladi (Angren, Sirdaryo va Navoiy GRESlari va boshqalarda), buning natijasida zaharli is gazi va boshqalar ajralib chiqadi. Toshko’mir tarkibida tabiiy holdagi oltingugurt birikmalari bo’ladi. Jumladan, Kuzneck ko’miri tarkibida 0,4%, Donsck ko’mirida 1,7—3,7%, Kizilovskiy ko’mirida 5,1% oltingugurt birikmasi bor. Bunday ko’mirlar qayerda va qancha miqdorda yoqilishidan qat’i nazar atmosfera havosini sul’fit va sul’fat angidrid bilan zararlaydi. Masalan, 1 tonna qo’rg’oshin eritilganda 0-54 tonna, mis eritilganda 8,6 tonna, rux eritilganda esa 0,88 tonna sul’fit angidrid ajralib chiqadi.
Issiqlik enyergiyasi olishda tabiiy gazdan ham foydalaniladi. Hozirda tabiiy gazdan foydalanish hayotimizning barcha jabhalarida keng ko’lamda rasm bo’lmoqda. U yoqilg’i sifatida juda qadrlanadi. Gazdan issiqlik elektr stanciyalarida ham foydalaniladi. 1 kVt/soat elektr enyergiyasi olish uchun 159—170 g gaz kerak bo’ladi. Mabodo gazning yonishi etarli darajada bo’lmasa, u holda atmosfera havosiga ta’sirchan omillardan bo’lmish is gazi, uglevodorodlar, sul’fit angidrid va boshqalar ajralib chiqishi mumkin.
Biz quyida yonilg’idan qancha miqdorda zararli gazlar chiqishi mumkinligini ko’rsatishga harakat qildik.