Sh. Sodiqova

IX bob.  E ST E T IK  TARBIYA
„  
„  _ 
,  . 
. 
Ta  hm -tarbiyanm g  boshqa  shakllari  kabi
E stetik tarbiyaning 
.. 
, 
, 
u
. .  
.  estetik tapbiya ham  o 'z  diqqat-e  tibo nn i alohi- 
m azm uni va  m ohiyati  , 
, 
. . . .  
, 
...
da  shaxsga va ijtim oiy  guruhga qaratadi. b ste-
tik  tarbiya  ham   um um insoniy  va  m illiy  qadriyatlarni  qaror  toptirishga
xizm at qiladi. Ayonki, tarbiya inson ongiga, his-tuyg‘ulariga, tasavvuriga,
e ’tiqodiga,  dunyoqarashiga,  xatti-harakatlariga,  xulq-atvoriga  ta ’sir
o'tkazishni  o ‘z oldiga m aqsad va vazifa qilib  qo'yadi.
Estetik  tarbiya  ham  ana  shu  umum iy  m aqsad  v a  vazifaning  tarkibiy 
qismi  sifatida amal  qilib,  tarixiy-ijtimoiy jihatdan ahamiyatga m olik hodi- 
sani  anglatadi.  Shuni ta ’kidlash joizki,  Qadimgi  dunyoda um um an tarbiya 
maqsadi  estetik  asosda  namoyon  boTgan.  Masalan,  qadimgi  yunonlarda 
estetik  tarbiya  maqsadi  fuqarolam ing  har tom onlama  rivojlanishiga,  "ruh 
va  badan"  hamohangligini  qaror toptirishga y o ‘naltirilgan  edi. Aflotun  va 
Arastu kabi zabardast mutafakkirlar ta ’limotlarida estetik tarbiya tizimining 
bir-biridan farqli tomonlari  bo’lgani holda um umiylik ham  m avjud boTib, 
u  yagona  estetik  orzuni  qaror  toptirishga,  yagona  axloqiy  xulq-atvor  va 
fuqarolik xislat-fazilatlarini shakllantirishga xizm at qilgan edi.
Avvallari  estetik tarbiya o ‘ta tor v a bir tom onlam a talqin qilinar. y a’ni 
uni  san’at asarlarini to ‘g ‘ri  idrok etish, bu bilan alohida lazzatlanish yoki 
biror  san’at  turini  bilib  olib,  m uayyan  badiiy  ko ‘nikm alarga  ega  boTish 
doirasida  in ’ikos  etilar  edi.  B a'z an   estetik  tarbiyaga  odam larda  yuksak 
estetik did-farosatni shakllantirish sifatida qaraiar edi. B ulam ing barchasi 
badiiy-estetik tarbiyaning vazifa v a m aqsadlari  doirasiga kiradi.
Badiiy  tarbiya  estetik  tarbiyaning  tarkibiy  qism i  boTib,  u  estetik 
tarbiyaning  asosiy  m azm unini  va  m aqsad  y o ‘nalishlarini  toTa  ifoda- 
lamaydi. Badiiy tarbiyaning asosiy m aqsadi -  m unosabatlam i san ’at vosi­
talari yordam ida shakllantirishdir29.  Estetik tarbiya bilan badiiy tarbiyani 
bir-biriga tenglashtirish ham. qorishtirish ham, qaram a-qarshi q o ‘yish ham  
xato  boTardi.  Shuni  nazarda  tutish  lozim ki,  estetik  tarbiya  san ’at  bilan 
chegaralanib qolmaydi, balki uning asosiy m azm uni insonning voqelikka 
estetik m unosabatini faollashtirish v a rivoj lantirishdan iboratdir.
Voqelikka  estetik  m unosabat  o ‘z  xususiyatlariga  ega  boTgan  holda 
nisbiy  m ustaqillikka  ham   ega  boTib,  foydali-am aliy,  ilm iy-nazariy  mu-
29.  Педагогический  энцклопедический  словар  -  М.:  Болишая  Российская  энцкло- 
п4дия.  2002. -  С.313.
136

---

nosabatlam i  ham   o ‘z  ichiga  oladi.  Binobarin,  voqelikka  b o ‘lgan  inson 
m unosabatining xar qanday ko'rinishi  estetik m azm undan ajralib qolsa, u 
asl  insoniy m ohiyatini y o ‘qotib  q o ‘yadi.
Estetik  tarbiyaning  estetik  ongni  shakllantirish  m aqsadi  va  vazifasi 
ko'proq  yosh  avlodga  taalluqli  estetik  ongni  shakllantirish  demakdir. 
Estetik  tom onsiz  dunyoqarash  chala,  biryoqlam a  b o ‘lib  qolishi  turgan 
gap,  estetik  dunyoqarash  falsafiy,  axloqiy  va  boshqa  dunyoqarash  soha- 
laridan bahram and b o ‘lib,  o ‘z navbatida ularni ham   boyitib turadi.
Estetik  tarbiya,  eng  avvalo,  odam lam ing  estetik  didlari  shakllanishiga 
katta  ta ’sir  o ‘tkazadi.  Shaxs  o ‘zligi  uning  estetik  didi  orqali  nam oyon 
bo‘ladi.  Estetik  didda  inson  aqliy  va hissiy  dunyosi,  orzu-umidlari,  talab- 
ehtiyojlari,  maqsad-manfaatlari  ro ‘yobga  chiqishi  ifodalanadi.  Did  faqat 
kayfiyat baholarigina emas,  balki inson faoliyati samaralari vositasida ham 
ifoda topadi.  Inson faoliyatining barcha samaralarida uning didi  aks etadi.
Estetik  tarbiya  o ‘z  diqqat-e’tiborini  shaxs  estetik  ehtiyojlarini  shakl- 
lantirishga  qaratadi,  xilm a-xil  o 'ta   m urakkab  talab-ehtiyojlarni  birlash- 
tiradi, u y g ‘unlashtiradi va ham ohang tarzda am al qilishi uchun shart-sha- 
roitlar yaratib  beradi.
Estetik  tarbiyaning  inson  talab-ehtiyojlari  m adaniyatini  shakllan- 
tirishdagi  o ‘rni  ham   beqiyosdir,  zero  insonning  talab-ehtiyojlari  mada- 
niyatida  m uayyan  m ezon  tuyg‘usi  ham   m avjud  b o ‘lishini,  bu  m ezon 
tu y g 'u si  shaxsiy  ehtiyojni  jam iyat  ehtiyoji  bilan  m utanosib  tarzda  olib 
borishni taqozo etadi. A na shu m ezon tuyg 'u sid a yetuklikka erishish este­
tik tarbiyaning eng m uhim  vazifalaridan biridir.
Estetik ehtiyoj  faqat m oddiy va m a ’naviy g o ‘zalliklardan lazzatlanish- 
gina emas,  balki  har qanday  am aliyot  sohasida narsalarni nafosat qonun- 
lariga rioya  qilgan  holda yaratishni,  faoliyatga g o ‘zallikni tatbiq  qilishni 
ham   bildiradi.  Shu  bois  estetik  tarbiya  hayot jabhalarining  ham m asiga: 
o ‘qish, m ehnat qilish, ilmiy va texnik izlanish, jam oaviy faoliyatga tatbiq 
etilishi  lozim  b o ‘ladi.
Bolalarni  estetik  tarbiyalash  va  rivojlantirish  estetik  tarbiya  tizimi 
yordam ida  am alga  oshadi.  Estetik  tarbiyani  tashkil  etish  tizim ida  qator 
tam oyillar  yotadi30. 
Estetik  tarbiya  va  badiiy  t a ’limning  hamma  uchun
 
umumiyligi
  shundaki,  kattalar  va  bolalar  m a’naviy  hayotda,  kundalik 
mehnat,  san’at va tabiat bilan m uloqotda, turm ushda va shaxslararo  mu-
30 . Estetik tarbiya tizimining vazku tamoyillarini yoritishda B.T. Lixachevning qarashlaridan 
foydalanildi. Qarang: B.T. Lixachev. Pedagogika - М .: «YuRAYT», 2003-395-397-b
137

---

nosabatda  estetik  hodisalar  bilan  doimiy  ravishda  o ‘zaro  m unosabatda 
bo'ladi.  Ana  shu  jarayonda  ularning  go'zalligi  va  xunukligi,  fojiali  va 
ku lgilijihatlari nam oyon bo 'lib  boradi.  B undan m a’lum bo'ladiki.  estetik 
savodlilik, ideallar, estetik rivoj lanishva badiiy ta ’limsiz, ishdam ahsulotni 
estetik takom ilga yetkaza olmasdan,  shaxsning har tom onlam a  barkamol 
bo'lib rivojlanishi  m um kin emas.
Estetik tarbiyani  tashkil  etish  tizimi  yana 
barcha  tarbiyaviy  ishlarga
 
yaxlit yondashuv
  tam oyiliga  asoslanadi.  B olalarning  estetik  tarbiyasida 
san’atning  barcha  turlari  o ‘z-o'zidan  birga  harakatlanadi,  bolaga  yaxlit 
ta ’sir  k o ‘rsatadi.  Bunday  o ‘zaro  harakat  badiiy  asarlar,  tasviriy  san’at, 
m usiqiy  savodxonlikni  oshirishda  m ustahkam   aloqadorlik  natijasida 
am alga  oshadi.  B undan  tashqari  estetik  tarbiya  fan,  mehnat,  jism oniy 
m adaniyat,  estetik m unosabat va turm ush g o ‘zalliklarini  ochish hisobiga 
ham  am alga oshadi.
Estetik tarbiya tizim i 
bolalarning butun badiiy-estetikfaoliyatini hayot,
 
jamiyatning  amaliy  taraqqiyoti,  bolalarda  dunyoqarash  va  axloqiylikni
 
shakllantirish  jarayoni  bilan  o'zaro  aloqadorlik
  tam oyiliga  tayanadi. 
Jam iyatning dem okratlashuvi -  g o'zallik va axloqiylik manbayidir.
B ola  shaxsining  estetik  va  um um iy  shakllanishi  o ‘zaro  aloqadorligi 
bolaning  badiiy  va  umumiy psixik rivojlanishi  birligi
  tam oyilini  taqozo 
etadi.  B olalarning  badiiy-estetik  faoliyati  ularda  his  etish,  emotsiya, 
obrazli  va m antiqiy xotira,  nutq,  fikrlashning jadal  rivojlanishini ta ’m in­
laydi.
Estetik  tarbiyaning  am aliyligi  to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri 
bolalarning  badiiy-
 
ijodiy  va  mustaqil  faoliyati
  tam oyiliga  amal  qilinishiga  bog'liqdir. 
M illiy  xalq  o'yinlari,  xalq  qo ‘shiqlari,  she’rlar,  hikoyalar,  ocherklar 
tadqiqotchilik ko'nikm alarini hosil qiladi, bolalarning badiiy rivojlanishi, 
alohida  v a  jam oaviy  ijodkorligi  vositasida  m a’naviy  hayot  m azm uni 
shakllanadi.
Bolalarning  butun  hayotini  estetiklashtirish
  tam oyili  m unosabat, 
faoliyat,  bolalarning  m unosabatlarini  g o ‘zallik  qonunlari,  ulardan 
quvonish hissini  uyg‘otish asosida tashkil  etishni talab  etadi.
138

---

139

---