Sh. Sodiqova

fa o liya tn in g   anglanganligi
  -   u n in g   m ah su li  sifatid a  s o 'z   orqali  ifoda 
etish  im k o n iy atid a  aks  etad ig an   aq ln in g   sifati; 
aqln in g  m ustaqilligi
  -  
yangi  bilim lam i,  v azifalarn i  hal  etish n in g   y an g i  y o T larin i  faol  izlash d a 
nam o y o n   b o 'la d i; 
fikrn in g  tejam korligi
  -   kam   v a q t  sarflab  y etarlich a 
b ilim lam i  eg allay  o lish d a aks  etadi.
A q liy  ta rb iya
  d eg an d a  ta 'lim   o lu v ch in in g   intellekti,  bilish   im k o n iy at­
larini,  iqtidor v a   qo b iliy atlarin i  riv o jlan tirish  tizim i  tu shuniladi.  M a k ta b ­
gacha ta ’lim  y o sh id ag i bo lalarn i aqliy ta rb iy ala sh  b o lalarn in g  faol fikrlash
85

---

fao liy atin i  riv o jlan tirish g a  kattalarn in g   m a ’lu m   m aq sad   b ilan   t a ’sir  eti- 
shidir.  U  b o lala rg a tev arak -atro fd ag i olam  ha q id a  b ilim lar berish n i,  ularni 
tizim lash tirish ,  b o lalard a   b ilish g a   q iziq ish   u y g ‘otish,  aqliy  k o ‘n ik m a   v a 
m alak alarn i tark ib  to ptirish,  bilish  q o b iliy atlarin i riv o jlan tirish n i  o ‘z  ic h i­
ga  oladi.
M aktabgacha  ta ’lim   yoshidagi  bolalarga  aqliy  tarbiya  berishni  to ‘g ‘- 
ri  tashkil  etish  u chun  ularning  aqliy  rivojlanish  qonuniyatlari  v a  im ko- 
niyatlarini bilish k erak . M aktabgacha ta ’lim  y o sh id a boshqa yosh davrlariga 
qaraganda  aqliy  rivoj lanishning  yuqori  s u r’atda  taraqqiy  etishi  kuzatiladi. 
Ayniqsa,  ilk  yo sh   guruhi  bolalarining  aqliy  rivojlanishiga  alohida  e ’tibor 
qaratish  zarur.  Z am onaviy  tadqiqotlar  natijalari  shuni  k o ‘rsatadiki,  ikki 
yoshgacha bolalarda ju d a  k atta hajm dagi bilish faolligi kuzatiladi. B olaning 
ongi tez rivojlanib, u u ch  y o sh g a kelganda k atta k ish ilam in g  aql kuchining 
sakson  foiziga  tenglashadi.  M azkur  holat  m aktabgacha  y o sh d ag i  bola 
ongini  ortiqcha z o ‘riqishlardan asrashni talab  etadi.
M ak ta b g a c h a   y o sh d ag i  bo lalarn i  aqliy  riv o jla n ish id a   y o ‘l  q o ‘y ilg an  
k am ch ilik larn i  k ey in ch alik   b a rta ra f  etish  q iy in   kechadi.  T a’lim -tarb iy a 
ja ra y o n id a  y o ‘l q o 'y ilg a n  k a m ch ilik lar k e laja k d a bo lan in g  h ar to m o n lam a 
rivoj lan ish ig a  salbiy  t a ’sir  k o ‘rsatadi.  M asa lan ,  oilada,  m a k tab g ach a 
t a ’lim   m u a ssasasid a  b o lan in g   q u rilish   m ateriallari,  k o n stru k to rlar  bilan 
o ‘y n a sh ig a   e ’tib o r  q aratm aslik   o qibatida  m a k ta b d a   g eom etriya,  chizm a- 
chilik kabi  fan lam i  o 'z la sh tirish d a   q iy in c h ilik tu g ‘diruvchi  fazoviy  idrok 
etish n in g  riv o jlan m aslig ig a o lib keladi.
M ak ta b g ach a  y o sh d ag i  b o lan in g   aqliy  riv o jlan ish id ag i  asosiy  o 'z ig a  
x o slik  -   obrazli  bilish  shakllarini  (id ro k   etish,  obrazli  fikrlash,  tasavvur) 
eg allash d a y o rq in  n a m o y o n  b o ‘ladi. B o ia d a  riv o jlan a d ig an  b ilish  jaray o n - 
lari  x ilm a-x il  fao liy at  tu rlarid a  aks  etadi.  B o ia d a  ta sa v v u m in g   riv o jla­
nishi  orqali  u  fao liy atn in g   m an zara sin i  k o ‘z  old ig a  k e ltira  oladi,  am al­
ga  oshirishi  lozim   b o ‘lgan  ishni  reja lash tirad i,  u n d an   n im a  talab  qilina- 
y o tg an lig in i  aniqlay  oladi.  B o la   o 'z la sh tira y o tg a n   b ilim lar  faq atg in a 
u n in g   fikrlash  d oirasini  o ‘stirib g in a  qolm ay,  b alk i  k ishilarga,  ularn in g  
x atti-h arak atlarig a, tab iat,  s a n ’at k a b ilarg a m un o sab atn i  q aro r toptiradi.