Sh. Sodiqova

xotira
 v a  
xa yo l
 katta  a h am iy atg a ega. 
X o tira
 inson h a y o tid a  m u h im  
rol  o ‘y n aydi.  B o la tu g ‘ilg an id a hech   n arsan i  bilm ay d i  v a  h ech  n a rsa   qila 
olm aydi.  U   rivoj lan ish n in g   b irm u n ch a  y u q o riro q   d arajasig a  k o ‘tarilib, 
b iro n   bir  fo y d ali  ish  q ilish   u ch u n   k o ‘p g in a   b ilim   v a   m a lak alarn i  eslab 
qolishi  h am d a x o tirasid a saqlashi  lozim .
X otiraning  rivojlanishi  b o laning  h ay o t  sharoitlariga,  u n ing  ta ’lim   va 
tarbiyasiga  b o g ‘liq.  M aktabgacha  ta ’lim   yoshidagi  bolalarning  xotirasi 
k o ‘pincha  beixtiyor  tarzda  b o ‘ladi,  bunda  bola  buyum larni  am aliy  m ash- 
g ‘ulotlar  yoki  o ‘y in   o ‘y n ash   jaray o n id a  o ‘z -o ‘zidan  esda  saqlab  qola- 
di.  M aktabgacha  ta ’lim   yoshida  beixtiyor  esd a  saqlab  qolish  bilan  birga 
ixtiyoriy eslab qolish kurtaklari h am  paydo b o ‘la boshlaydi. B u o'zgarishlar, 
bolalar faoliyatining m urakkablashuvi  kattalar talabining  ortishi  natijasida 
r o ‘y beradi. M asalan, kattalar boladan biror topshiriqni hozir em as, balki bir 
qancha v aqtdan  keyin  bajarishni  talab  qiladilar  (buning  uchun  topshiriqni 
ixtiyoriy  ravishda  eslab  qolish  kerak)  yoki  b ir  n ech a  k u n   oldin  (m asalan, 
sayr vaqtida,  dam   olish  kuni  uyda) n im a b o ‘lganligini  aytib  berishni ta k lif 
qiladilar,  buning uchun esa o ‘sha narsalarni y o d g a  tu sh irish  lozim .
R uhiy  fao liy atn in g   m axsus  shakli  -  
xa yo l
 m a k tab g ach a  t a ’lim   y o sh i­
dagi  b o lalarn in g   aqliy  rivoj lan ish id a  m u h im   ro l  o ‘yn ay d i.  X ay o l  ijodiy 
faoliyat u ch u n   zarurdir,  shuning  u c h u n  uni  m a k ta b g a c h a  t a ’lim  y o sh id an  
b o sh lab  riv o jlan tirib   b o rish  k a tta   ah am iy atg a  ega.  X ay o l  b o lan in g  hayoti 
jaray o n id a ,  u n in g  fao liy atid a,  ta ’lim  v a  tarb iy a ta ’sirida tark ib  topadi.
B olaning  xavoli  u  syujetli  o ‘y in lar  o ‘ynay  b oshlaganida,  ularga 
kattalar  qiziqarli  ertaklar  aytib  berganida,  o ‘sha  ertaklarga  qiziqish  orqali 
xayolning dastlabki alom atlari k o ‘rinadi. A m m o boladagi x ayollar k o 'p ro q  
aniq  vaziyatga  b o g ‘liq  b o ia d i  (m asalan,  q o ‘g ‘irchoq  k o ‘rin ib   qolsa,  uni 
uxlatadi,  m ash in a b o ‘lsa,  b iro r n arsani tashiydi,  k optok turgan  b o ‘lsa,  uni 
uloqtirib  o ‘yn ay d i v a boshqalar).
91

---

M ak tab g ach a  t a ’lim   yoshining  dastlabki  b o sq ich larid a  b o lalard a 
tasav v u r  xayoli  b o ‘ladi,  h ayotiy  tajribaning  ortib  borishi  va  tafak k u rn in g  
rivojlanishi  b ilan   ijodiy  xayol  tarkib  topadi.  K ic h ik   m aktabgacha  t a ’lim  
y oshidagi  b o la u ch u n   k o 'rg azm ali-h arak atli,  k o ‘rg azm ali  obrazli  tafak k u r 
xosdir.  B u n in g   asosida  s o ‘z,  m antiqiy  tafakkur,  tushunchali  tafak k u r 
rivojlantiriladi.  Tarbiyachi  bolalarda  an alitik -sin tetik   tafak k u r  faoliyatini 
tark ib   toptiradi,  bu  esa  hodisalarni,  v o q ealarn i  ch u q u r  anglab  olish,  ular- 
dagi  m u h im  v a m u h im   b o ‘lm ag an  tom onlarni  ajratish g a o 'rg atad i.
K atta  m ak tab g ach a  ta ’lim   y oshiga  k elg an d a  bolaning  tajrib asi  ortib, 
faoliyati  m u rak k ab lash ad i  v a   buning  natijasida  b o la   x ay o lid a  sezilarli 
o ‘zgarish  y u z  b erayotganini  kuzatish  m um kin.  B o la  k o ‘rganlari,  eshit- 
ganlari,  ishlagan  rasm lari,  buyum lari  to ’g 'ris id a   m aro q   bilan  anch ag in a 
yax sh i  hik o y a  qilib  berishi m um kin.  B o lalarn in g   bunday  hikoyalari  faqat 
real  borliqni  aks  ettirib  qolm ay,  balki  endi  ularni  ijodiy  boyitib,  hatto 
o ‘zgartirib  ham  hik o y a qilib berishlari m um kin.