Sh. Sodiqova

ism oniy tar  ly a n in g  
)arj  xilm a-xil  b o 'lib ,  ularni  um um lashgan 
asosiy 
o m i 
ari 
tarzda u ch guruhga ajratish m um kin:  tabi­
iy   om illar,  g ig ien ik   s h a rt-s h a ro itla r v a  jism o n iy   m ashqlar.
Tabiiy  om illa r
  ta b ia t  in ’o m lari  (suv,  havo.  q u y o sh )n in g   so g 'liq n i 
m u sta h k a m la sh ,  b o la n in g   m o rfo lo g ik   v a  jism o n iy   t o 'g 'r i   riv o jlan ish ig a 
k o 'm a k la s h is h   im k o n iy a tla rin i  o 'z id a   aks  ettiradi.  Ilm iy  ad ab iy o tlard a 
m a z k u r   h o lat  “b o la   o rg a n iz m in i  ch in iq tirish ”  atam asi  b ilan   tavsiflanadi. 
B o la   o rg an izm in i  c h in iq tiris h   deganda,  o rganizm ni  m u stah k am lash ,  chi- 
d a m lilik ,  zararli  t a ’sirla rg a   q arsh ilik   k o 'rsa tish ,  hay o tiy   sh aro itlarn in g  
o 'z g a r is h ig a   tez  m o s la s h is h   q obiliyatini  riv o jlan tirish g a  q aratilgan 
ta d b irla r tizim i tu sh u n ila d i.
H avo orqali c h in iq tirish d a sovuq havo bilan jism o n iy  m ash q lar m ajm uasi 
b irg a lik d a  ta ’sir  ettiriladi.  H avo  vannasidan  uyqu  vaqtida yoki  havo  bulut 
b o 'lg a n  vaqtlarda fo y d alan ilad i. U yqu v aq tid a bolalar sa lq in y e rg a q o 'y ilg a n  
k a ra v o tg a   yotqiziladi.  H a v o   vannasidan  foydalanishda  quruq,  sham oldan 
h o li  tekis  m aydon 
ta n la n a d i. 
Tarbiyachi  bu  m aydonchada yengil  kiyingan 
b o la la r bilan  1 0 -1 5   d a q iq a  engil harakatli  o 'y in la r yoki m ashqlar bajaradi. 
H a v o  vannasi  asta-sekin  10-15  daqiqadan 25  daqiqagacha olib boriladi.
Suv  b ilan   c h in iq tirish   b arch a   yosh  g u ru h larid a   y iln in g   h a m m a   fasl- 
la rid a   o 'tk a z ilish i  m u m k in .  Suv  b ilan   c h in iq tirish d a  b o lalarn in g   tibbiy- 
fiz io lo g ik  o 'z ig a x o s lik la r i h iso b g a o linishi lozim .  Suv, havo tem p eratu ra- 
sin in g   o 'z g a rib   b o rish i  b o la  o rg an izm in in g   term o reg u ly atsio n   apparatini 
m a s h q   q ildiradi,  ta sh q i  sh aro itg a,  ob -h av o n in g   o 'z g a rish ig a   odatlanish
18.  "B o lajo n ” tay an ch  dasturi.  -  Т.:  « S ano-S tandart»,  2010.  -   11-12-b.
66

---

reak siy asin i  shak llan tirad i.  B o la   organizm ining  chiniqishi  bilan  bir 
qatorda,  u n in g   iro d asi h a m   ch in iq ib   boradi.
Q u y o sh   n u rid a   c h in iq tirish   orqali  o rganizm da  "D "  v itam in i  paydo 
b o ‘lish ig a  y o rd a m  berad i. A m m o  undan ortiqcha fo y d alan ish  b o iad a bosh 
o g ‘rig ‘i,  uyq u sizlik ,  ish ta h a  b o ‘g ‘ilishi,  kam qonlik,  lanjlik b o ‘lish ig a  olib 
keladi.  Sil,  b ezg ak   k asa llig i  b ilan   o g ‘rigan  b o lalarg a  q u y o sh   v annasi 
m utlaqo  m a ’n  etiladi.
Q uyosh  vannasi  d a stlab   to ‘rt  d aq iqadan  qabul  qilinadi,  tan an in g   har 
bir to m o n i b ir d a q iq ad an  to b lan ad i. Q uyosh vannasi qabul q ilad ig an  m ay- 
d oncha  quruq,  tek is,  h av o   y a x sh i  aylanadigan,  k u c h li  sh am o llard an  pan a 
b o 'lish i  lozim .  Y aq in ro q d a   dush,  bolalar  kiyinadigan,  y ech in ad ig an  jo y  
b o ‘lishi  kerak.
O 'zb ek isto n   sharoitida  quyosh  vannasini  ertalab  soat  to ‘q q iz -o ‘n  bir 
o ra lig 'id a   olgan  m a 'q u l.  B olalar  fanerdan  yoki  taxtalardan  y asalgan  so ‘- 
rilarga  oyoqlarini  quyosh  tom onga,  boshlarini  esa  soya  to m onga  qarab 
yotqiziladi.  Q uyosh vannasi  qabul  qilingandan  so ‘ng  ularning  ustidan  suv 
quyish yoki  c h o ‘m iltirish lozim .  B unda bolaning ruhi yengillashadi, terlari 
yuviladi,  qizigan ta n a  v a  sovuq o 'rtasid ag i farq organizm ni chiniqtiradi.
B ola  o rg an izm in i  c h in iq tirish d a   ham   m aktabgacha  y o sh   d av rlarin in g  
o 'z ig a   x o slik larin i  h iso b g a   o lg an   h o ld a   tabaqalashtirilgan  yondash u v n i 
tatbiq  etish   lozim .  Ju m ladan: