Sh. Sodiqova

Ta’lim  metodlari vausullari
O g 'zak i
K o‘rgazm ali
A m aliv
^   Hikoya
^   Kuzatish
^  M ashq
>   Suhbat
^   K o‘rgazmali vositalarni
^  Tajriba
Badiiv adabiyoto‘qish (rasmlar,  diafilmlar,  slaydlar,
^  M odellashtirish
^  
Savollar  bilan  muro- kompyuter dasturlari)ni
jaat qilish
namoyish etish
^   K o'rsatm a berish
^   Harakatlar namoyishi
^  
Tushuntirish
^   N a m u n ak o ‘rsatish
15-rasm.
  Maktabgacha ta’limda o‘qitish uslublari va usullari.
Hikoya  qilish  uchun  material  sifatida  badiiy  asarlardan  foydalan­
ish  mumkin.  Ayniqsa,  bolalar  uchun  tarbiyachining  shaxsiy  tajribasi 
bilan  bog‘liq  hikoyalar  qiziqarlidir:  “Mening  birinchi  tarbiyachim”, 
“Men  o‘qish va yozishni  qanday  o‘rganganman?”,  “Bolalikdagi  sevimli 
o ‘yinchog‘im” va boshqalar.
Hikoyani tushunish qobiliyati, ya’ni tinglay  olish,  mazmuniga muno­
sabat bildira  olish,  savollarga javob berish,  oddiy  qayta  aytib  berish uch 
yoshdan  boshlab  paydo  bo'ladi.  Kichik  guruhlarda  hikoya  ko‘rgazmali 
materiallarni  (narsa-buyumlar,  ularning  tasviri)  namoyish  qilish  bilan 
birga  qo‘shib  olib  boriladi.  K o‘rgazmali  materiallardan  bolalar  tasav- 
vurga ega bo‘lmagan voqea-hodisalar haqida hikoya qilinganda o ‘rta va 
katta  maktabgacha yosh  guruhlarida ham  foydalaniladi.  Biroq  katta gu­
ruhlarda  hikoya  qilish jarayonida  ko ‘rgazmali  materiallardan  keragidan 
ortiqcha foydalanish tavsiya etilmaydi.  Chunki bolalarni  so‘z yordamida 
fikrlashga o‘rgatish, ularda fazoviy tasavvurni rivojlantirish lozim.
214

---

S u h b a t- la '
limning dialogik uslubi  bo‘lib,  savol-javob  o‘tkazish,  o‘z 
nuqtayi  nazarini  ifodalashni  talab  etadi.  Suhbat  bolalar  narsa-hodisal- 
ar,  voqealar  to ‘g‘risida  ayrim  bilim  va  tajribalarga  ega  bo‘lgan  holatda 
o'tkaziladi.  Suhbat jarayonida bolalarning mavjud  bilimlari  aniqlashadi, 
boyiydi,  tizimlashtiriladi.  Suhbatda  ishtirok  etish  bolalar  uchun  foydali 
qator ko‘nikma va malakalarni paydo  qiladi:  bir-birini tinglash,  aytilgan- 
iarini to'ldirish, ularni takrorlamaslik,  bildirilganfikrlarni samimiy baho- 
lash va  boshqalar.  Suhbat  fikrning  aniq  yo'nalganligini,  diqqatni  va  o‘z 
xulq-atvorini  boshqara  olishni  talab  etadi.  U mantiqiy  fikr yuritish,  aniq 
fikr bildirish, xulosa qilishga o‘rgatadi. Suhbat orqali tarbiyachi bolalarda 
his-tuyg‘ularni  tarbiyalaydi, fikr yuritilayotgan voqea-hodisaga munosa- 
batni tarkib toptiradi.
Mazmuniga
  ko'ra  ikki  turdagi  suhbat  farqlanadi: 
axloqiy  mavzudagi
 
va  bilishga  doir.
  Axloqiy  mavzudagi  suhbatlar faqat  katta maktabgacha 
yoshdagi bolalar bilan o‘tkaziladi,  bilishga  doir  suhbatlarni  esa o‘rta gu- 
ruhdanoq boshlab o ‘tkazish mumkin.
Axloqiy  mavzudagi  suhbatlar
  bolalarda  axloqiy  his-tuyg‘uni  tarbi­
yalash,  axloqiy  tasavvur,  mulohaza  va  bahoni  shakllantirish  maqsadini 
ko‘zda tutadi. Turli mavzularda axloqiy mavzudagi suhbatlarni o'tkazish 
mumkin:  “Xushmuomalalilik  haqida”,  “D o‘stlik  va  o‘rtoqlik  haqida”, 
“Salomlashish  odobi”,  “Ovqatlanish  qoidalari”  va  boshqalar.  Axloqiy 
mavzudagi  suhbatlar  badiiy  asarlar  o ‘qish,  ko‘rgazmali  materiallami 
ko‘rsatish,  film namoyish etish bilan uyg'unlikda amalga oshiriladi.
Bilishga doir suhbatlar
 mavzusi  maktabgacha ta’lim  dasturlarida an- 
iqlab berilgan. Shuningdek, bunday suhbatlar kundalik turmush voqealari, 
atrof-muhit  va  kattalar  mehnati  bilan  ham  chambarchas  bog‘liqlikda 
o‘tkaziladi.
Didaktik maqsadiga
 ko'ra suhbat kirish va umumlashtiruvchi turlarga 
bo‘linadi.  Bolalarni  amalga  oshirilishi  ko‘zda  tutilayotgan  faoliyatga, 
kuzatishga  tayyorlash  maqsadida 
kirish  suhbatidan
  foydalaniladi.  Ana 
shu  maqsadda  tarbiyachi  bolalardagi  mavjud  tajribani  aniqlaydi,  ularn­
ing  bilimlarini  faollashtiradi,  bajarilishi  ko‘zda  tutilayotgan  faoliyatga 
qiziqishni  hosil  qiladi,  amaliy  yoki  bilishga  doir  vazifalarni  taqdim  eta­
di. 
Umumlashtiruvchi  suhbat
  bolalarning  biror  mavzuda  tashkil  etilgan 
o'quv  ishi  natijasida  qo'lga  kiritilgan  bilimlarni jamlash,  aniqlashtirish, 
tizimga solish maqsadida o‘tkaziladi.
215

---

Badiiy adabiyot о ‘qish.
 Badiiy adabiyot -  atrofolam haqidagi bilimlar 
manbayi,  bolalarda  his-tuyg‘uni  tarbiyalash,  fikrlash,  tasaw u r  va  xoti- 
rani  rivojlantirish  vositasi.  Maktabgacha  ta ’lim  yoshida  badiiy  adabi- 
yotlar  o‘qish  orqali  bolalarda  badiiy  asarlami  idrok  etish  va  anglashga 
qobiliyatlilik  shakllantiriladi.  O lz  navbatida  mazkur  vazifa  bolalarda 
ko‘rgazmali-obrazli,  nutqiy-mantiqiy  fikrlashni  rivojlantirish  bilan 
bogTiq.
0 ‘quv maqsadi bilan bog‘liqlikda badiiy asarlar o'qishda qator didak­
tik talablarga rioya etish lozim:  bolalarning yoshi va rivojlanishi darajasi 
bilan  bog‘liqlikda  katta  tarbiyaviy  ahamiyatga  ega  asar  tanlab  olinishi; 
bolalarni  asarni  idrok  etishga  tayyorlash  uchun  qisqa  suhbat  o ‘tkazish, 
ularga o ‘quv-bilishga doir vazifalar berish;  o ‘qishni boshqa uslublar,  shu 
jumladan, ko ‘rgazmalilik bilan uyg‘unlashtirish maqsadga muvofiq.
Maktabgacha  ta ’lim  jarayonida  quyidagi 
og'zaki  usullardm
  foy­
dalanish  yaxshi  samara beradi:  bolalarga  savollar  bilan  murojaat  qilish, 
ko‘rsatma berish,  izohlash, tushuntirish va boshqalar.
4 
.. 
Mashg‘ulotlardagi  bilishga  doir  va  amaliy