Sh. Sodiqova


II bob.  M A KTABG ACH A PE D A G O G IK A



Download 7,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/253
Sana01.01.2022
Hajmi7,72 Mb.
#302667
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   253
Bog'liq
Maktabgacha pedagogika (sodiqova sh.) (1)

II bob.  M A KTABG ACH A PE D A G O G IK A
 
0 ‘QUV FANI  SIFATIDA
O‘zbekistonda maktab-  ° ‘rta  0si>'oda  XIX  asrnin§ 
80" 90 

. . . .  

.  , 
lariga kelib, bolalar m aktabgacha ijtimoiy 
gacna ta’limning vuiud- 
..  

.  . 
/
. . . . .  
Г 
.  tarbiyasi g'oyalari yetila boshlandi. U  sha
ga kelishi va taraqqivoti  davrda
taraqqiyparvarlik  kayfiyatidagi 
m ahalliy  ziyolilar  m ehnatkash  ayollarning  og ‘ir  ahvolini  va  bolalar  na- 
zoratsizligini  k o ‘rib,  ulam ing  qismatini  yengillashtirishga  intila  bosh- 
ladilar.  B u  ziyolilar  vakillari  1872-yilda  Turkistonda  tuzilgan  “Jam iyati 
xayriya” tarkibiga kirgan  edilar.  “Jamiyati  xayriya” tashkiloti  tom onidan 
m iskinlar uylari, tunash joylari, tu g 'ru q  joylari bilan bir qatorda ota-onasi 
b o ‘lm agan bolalar uchun yetim xonlam i tashkil etdi.
Bu yetim xonalar oz sonli bolalam i -  butun Turkistonda taxm inan  150- 
200  kishini  o ‘z  ichiga  oldi.  U shbu  yetim xonalar yasli  yoshli  bolalardan 
tortib, m aktab yoshidagi bolalarni ham   qamrab  olgan.
1896-yilda  Turkistonda  vositalar  kengashi  kam bag'allarning  bolalari 
uchun  “yasla”lar  deb  ataladigan  m uassasalarni  tuza  boshladi.  Yaslilarga 
atak-chechak qila boshlagan bolalar qabul qilingan va m aktabga ketgunga 
qadar  tarbiyalangan  bolalar  kun  b o ‘yi  yaslada  b o ‘lishar  v a  uch  m arta 
ovqatlantirilar  edi.  Yasla  ishlarini  nazoratchi  ayol  boshqargan.  xizm at 
qiluvchi  xodim lar ham   b o ‘lgan.  Bu  m uassasada  bolalam i  duolar  o'qish- 
ga (duogo‘ylikka)  qat'iy at bilan o ‘rgatilgan.  Shuningdek bolalarni  oddiy 
o ‘qishga, yozishga, sanashga, to'qishga, to 'r  to ‘qishga, tikishga va boshqa 
hunarlarga o ‘rgatilgan.  B utun o 'lk a b o ‘ylab  shunday yaslalardagi bolalar 
soni  5 0-60  boladan oshm as  edi.
Turkistonda k am bag‘allam ing bolalari uchun Toshkentda.  Samarqand, 
Sirdaryo, N am anganda yetim xonalar tashkil etilgan.
Im tiyozli sinflarning bolalari uchun  1891-yilda “B o g ‘dorchilik” jam i­
yati tom onidan Toshkent istirohat b o g 'id a m aktabgacha v a m aktab yoshi­
dagi  bolalar  uchun  “B olalar  m aydonchasi  xilida”  birinchi  bolalar  b og '- 
chalari  ochildi.  B olalar b o g ‘chasi uchun istirohat b o g ‘i  m aydonidan  ser- 
so y a jo y  ajratib berildi. M aydonchada arg ‘imchoq, qayiqlar, katta arg‘im- 
choq  (ustunga  osilgan)  o'rnatildi  va  xilm a-xil  o'yinchoqlar  tayyorJandi. 
M aydonchada  gulzor  katta  o ‘rinni  egallab,  bolalar  o‘zlari  o ‘sim liklarni 
parvarish qilishardi.
24


1891—1903-yillar  davom ida  m ablag‘  y o ‘qligi 
sab a b li  b o g ‘cha  bir 
necha  m arta  yopilgan.  T a'lim -tarbiyaga  oid  ilg ‘oi~  g ‘oyalarning  ta ’siri 
ostida Toshkentda 1903-yil fevral oyida “O ilaviy ta ’ 1 im -ta rb iy a  to ‘garagi” 
tashkil  qilindi.  To‘garak  harbiy  M inistr  va  X a lq   m ^ o r i f i   tom onidan  tas- 
diqlangan  U stav  asosida  ish  boshladi.  U  o ‘z  o ld ig a   quyidagi  vazifalarni 
qo ‘yadi:
1.  B olalarga t a ’lim -tarbiya  berish  usullarini  r i v o j  lantirish va takom il- 
lashtirishda yordam   berish;
2. Pedagoglar bilan ota-onalam i va bolalar t a r b i y ^ sj  ishini boshqaradi- 
gan  kishilam i(oila,  m aktab  va  bolalar  b o g ‘chasinir».g  yagona  tarbiyaviy 
ta ’sir etishini belgilash m aqsadida) bir-birlariga y a q in la s h tiris h .
Bu  to'garakning m aktabgacha seksiyasi  h am   f a o j  jyat k o ‘rsatgan.  Ta’- 
lim -tarbiya  to ‘garagi  yuzaga  kelgunga  q adar  b o l a l ^ r   b o g ‘chasining  tar­
biyaviy  ishida  m uayyan  pedagogik  tizim   y o ‘q  edi,  s hu   sababli  to ‘garak 
a'zolari  bolalar  tarbiyasi  bilan  b o g iiq   b o ig a n   m a . Salalarni  m uhokam a 
qilishar edi.
B olalar  birinchi  m arta  4  yoshdan  6  y o sh g a c h a   v a   6 -1 0   yoshgacha 
b o ig a n   ikki xil  yosh  guruhlariga b o iin d i.  M a s h g 1 u l o t la r ,  o ‘yin va k o ‘n- 
gil ochishlar program m asi belgilab qo'yildi. H a r a k a t l i  o ‘yinlar, xor b o iib  
aytiladigan  ashula,  o ‘qish,  rasm  chizish,  loy  v a  p la s tilin d a n   narsalar ya- 
sash,  gim nastika m ashqlarini  reglam entga  s o la d ig a n  jad v al  tuzildi.  Ota- 
onalarning talabi  bilan fransuz va nem is tilla ri  o 'r g ^ tilg a n ,  bu ishlar m u­
taxassislar tom onidan tekin am alga oshirilgan.
T aiim -tarb iy a to ‘garagi  bolalar b o g ‘ch asid a t a r b iy a v iy   ish  saviyasini 
oshirishga yordam  berdi.  Tarbiyaviy ish m a z m u n ig a   m u ay y an  tizimining, 
xilm a-xil ish shakllari kiritildi. Lekin m axsus ta y y o rg a rlik k a  ega b o ig a n  
tarbiyachilar b o im ag an lig i sababli k o 'p in c h a  b o g 'c l^ a  
ta rb iy a v iy  
ishining 
m azm uni  betartib  am alga  oshirilar  edi.  1903—1 9 1 4 —y[][ar  davri  m aktab­
gacha  tarbiya  sohasidagi  taiim -ta rb iy a   g ‘o y a la r i n ing  jad al  su r’atda 
o ‘sishi  bilan xarakterlanadi.
Sirdaryo,  Samarqand,  Toshkent  shahrida  b o la la r  b o g ‘chalari  kabi  av- 
rim  bog‘chalar yuzaga keldi.  1909-1910  y illa rd a  v a   keyinchalik xususiy 
b o g ‘chalar  paydo  b o id i:  bu  bog'chalarda  6  y o s h d a n   boshlab  bolalarni 
asosan gim naziyaga o ‘qishgatayyorlashar e d i. B u n d a y  bo lalar bog‘chalari 
xususiy  uylarda  ochilar  va  tam om ila  o ta-o n alar  t a ’m inotida  b o ig a n . 
M a iu m o tg a   ega  b o ig a n   va  chet  tillarini  b ila d ig a n   o ‘qim ishli  xonim lar 
tarbiyachi  edilar.  Am m o  m azkur  bolalar  b o g ‘c h a la r i   faqat  badavlat  ota-
25


onalam ing  ehtiyoj ini  qondirgan  edi.  Davlat  tom onidan  ijtim oiy  bolalar 
bog‘chalari faqat  1917-yildan keyingina yalpi tarzda tashkil  etildi.
1917-yil  20-noyabrda  X alq  Kom issarlari  tom onidan  “M aktabgacha 
tarbiya yuzasidan D ekloratsiya” e ’lon qilindi.  Bunda:  “Bolalarni  ijtimoiy 
tekin  tarbiyalash  bolaning  birinchi  tu g ‘ilgan  kuni dan  boshlanadi”  -  
deyilgan edi.
M aktabgacha tarbiya butun xalq maorffi tizim ining birinchi b o 'g ' ini va 
tarkibiy qismi  b o ‘lib qoldi.  1919-yilda qabul qilingan D avlat dasturlarida 
xalq  maorifi  sohasida:  Ijtimoiy  tarbiyani  yaxshilash  va  xotin-qizlarni 
ozod  qilish  m aqsadida  m aktabgacha  tarbiya  m uassasalari  tarm oqlarini 
vujudga keltirish haqida fikr yuritildi.
Turkistonda dastlabki davlat bolalar bog‘chalari  1918-yilning ikkinchi 
yarm ida tashkil  etila boshlandi.  1918-yil  20-oktyabrda Turkiston M aorifi 
X alq K om issarligi qoshida Respublikadagi m aktabgacha tarbiya sohasida 
barcha  tadbirlarni  am alga  oshirish  uchun  m a'm uriy  organ  sifatida 
m aktabgacha tarbiya bo'lim i tashkil qilindi.  Xuddi  shu yilda viloyat xalq 
maorifi  b o ‘lim larining  qoshida  m aktabgacha  tarbiya  kichik  bo'lim lari 
tashkil  qilingan.  B u  tadbir  Respublikada  m aktabgacha  tarbiyaning 
rivijlanishiga yordam  berdi. M aktabgacha tarbiya b o ‘ lim larining faoliyati 
uch asosiy y o ‘nalishdan:
1.  B olalar b o g 1 chalarini  ochish,  ularni binolar, mebel  v ajih o zlar bilan 
ta ’minlash;
2.  M aktabgacha tarbiya  xodimlari,  shu jum ladan mahalliy,  m illiy  va- 
killaridan kadrlar tayyorlash;
3.  O ta-onalar  o ‘rtasida  tashviqot-tushuntirish  ishlarini  olib  borishdan 
iborat edi.
“M aktabgacha tarbiya b o ‘limi to ‘g ‘risi”da N izom  qabul qilindi va unda 
bo'lim   3  yoshdan  8  yoshgacha  b o 'lg an   m aktabgacha  tarbiya  yoshidagi 
bolalar  tarbiya  m uassasalariga  boshchilik  qiladi,  m avjud  m uassasalar 
ishining  borishini  kuzatadi,  yangi  bolalar  bog'chalari,  vaslilar.  bolalar 
uylari,  m aktabgacha  yoshdagi  bolalar  uchun  um um iy  yotoqxonalar, 
bolalar yozgi koloniyalari ochildi, bolalar bog‘chalari rahbarlari, enagalar 
va kadrlar tayyorlash m aqsadli kurslari tashkil  qilindi,  deyiladi.
0 ‘zbekistonning tub jo y  aholisi bolalarini m aktabgacha tarbiya m uas­
sasalariga jalb   etish uchun  kurasb ju d a m urakkab  va  qiyin  sharoitda olib 
borildi.  1918-yilda Toshkentning  sobiq eski  shahar qism ida o ‘zbek  bola­
lari uchun 4 ta bog‘cha ochishga m uvaffaq b o iin d i.
26


Birinchi  bog ‘cha  -   Shayxontohur  dahasida  H asanova  m udiri:  M ah- 
sum a Qorieva va R obiya Abdurashidova (tarbiyachi) faoliyat k o ‘rsatgan.
Ikkinchi bog‘cha -  X o ‘ja  k o ‘chasida A nvar Yausheva m udiri b o ‘lgan.
U chinchi b o g ‘cha - K o ‘kcha dahasidagi Langar k o ‘chada ochilgan.
To‘rtinchi  b o g ‘cha  -   B eshyog‘och  dahasida  ochilgan  bo 'lib,  bunda 
tarbiyachi  Q odirxonov m udirlik qilar edi.
1920  yilda  Turkiston  Respublikasida  71  ta  bolalar  b og ‘chasi,  shu 
jum ladan,  m ahalliy  aholi  bolalari  uchun  16  ta  b o g 'c h a  va  12  ta  bolalar 
maydonlari  tashkil  etilib,  bulardan  4  tasida  o'zbek  va  boshqa  m ahalliy 
m illatlarning  bolalari  tarbiyalana  boshlandi.  0 ‘sha  davrda  m aktabgacha 
tarbiya  m uassasalarida  ham m asi  b o ‘lib  6394  bola  tarbiyalanar  edi. 
1921-yilga  kelib  bolalar  bog‘chalarining  soni  105  taga,  shu  jum ladan, 
mahalliy  m illatlarning  bolalari  uchun  bog‘chalar  32  taga  yetdi.  B olalar 
bog'chalarida  tarbiyalanuvchilam ing  soni  qariyb  8000  kishiga  yetdi, 
ulardan 2000  dan k o ‘pro g ‘i m illatlarning farzandlari  edi.
Ikkinchi jahon  urushi  yillarida  0 ‘zbekistonda  bolalar  b o g ‘chalari  va 
bolalar m aydonchalarining tarm og‘i deyarli ikki barobar kengaydi.  1994- 
yil  1-yanvariga  kelib  54  m ing  bola  tarbiyalandi,  davlat  tam onidan  77 
m illion so‘m  ajratildi.  Bu yillarda 0 ‘zbekistonning bolalar bo g‘chalarida 
k o 'chirib keltirilgan  16000 dan k o ‘proq bolalar tarbiyalandi.  Shuningdek, 
ota-onasiz  qolgan  qariyb  400  bola  vasiylikka  olish  prinsipiga  m uvofiq 
boqib, tarbiyalab katta qilindi.

Download 7,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish