Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

балки боғловчиси предмет, шахс ёки иш-ҳаракат орасидаги ^: зид муносабатни билдиради. Гапнинг умумий маъносини ку- чайтиради: Бу содиқ қул, балки ундан баттар одам эди. (0.)
У икки, балки уч йилдан буён ўз тўйини кутар эди. (0.) Елғиз ўзи эмас, балки бутун косиб аҳлининг аҳволи пачава эканини очиб ташлади, (0.)
балки баъзан эҳтимоллик, гумон, ишончсизлик маънолари- ни англатади: Заиф юрагим, балки чиндан ҳам кўтара олмас- ди. (Ас. М.) Балки бахт ҳам шудир. (Ас. М.) Балки шерикла* рим бир нима гапиришган бўлса ҳам, мен эшитмагандйрман. (Ас. М.)
балки боғловчиси гапда мазмунан зид бўлакларни боғлаш учун ҳам қўлланади: Бу қир Астрахань ёки Сал қирлари син* гари теп-текис эмас, балки паст-баланд қирлар эди. (Фад.)
балки боғловчиси юқоридагидек қарама-қарши маъно^и гап бўлаклари орасида келганда, туширилиб қолдирилиши, қўллан-*, маслиги ҳам мумкин. Лекин бундай чоқда гапнинг умумий маз- мунига халал етмаса ҳам, таъкид, ажратиб кўрс'атиш маъноси йўқолади: Бу қир Астрахань ёки Сал қирлари сйнгари теп-те- кис эмас, паст-баланд қирлар эди каби. ^ч"
Узбек адабий тили учун норма даражасига -кўтарилмаган бўлишига қарамай, а боғловчиси бадиий адабиёт тилида уч- рамоқда. Бу боғловчи содда ёки қўшма гапларни боғлаб, улар

орасидаги зид муносабатларни ифодалайди:— Уктамжон, ме- нинг ўргоғим^, жуда эпчил аёл... котлетни у пиширсин-да, а ўзи- мизнинг' таомларни — кабоб ва паловдан тортиб, то ҳалимга- ча — дўндириб юборади. (0.) Қовун танлашда дидим йўқ. А сиз-чи? (0.)

193. 
     §. Айирувчи боғловчилар. Бу боғловчилар содда гап- лар ёки боғланган қўшма гапларда угошган бўлакларни, шу- нингдек, қўшма гап қисмларини боғлайдн ҳамда улардаги во- қеа, ҳодиса, иш-ҳаракат ва ҳолатникг алмашиниб туриши ёки бир-бприни тақозо қилишини ҳам ифодалайди.
     

Ҳозирги ўзбек адабий тилида кўп қўллаиадиган анирувчи богловчнлар: ё, ёки, ёхуд, ёинки, ё..., ё; гоҳ.,., гоҳ; дам..., дам; бир..., бир; баъзан...., баъзан; хо%..„ хоҳ.
Булардан ё, ёки, ёхуд, ёинки боғловчилари уюшган бўлак- ларнинг бирини иккинчисидан, бпрор воқеа, ҳодиса ёки иш-ҳа- ракатни бошқасидан айириб кўрсатиш учун ишлатилади. Раис... отбоқар ё аравакашлар билан у- бу тўғрисида сўзлашиб, кимни оталарча койиб, кимни мақтаб аста юра бошлади. (0.) Грам- мафон деган буюмни кўрганмисан ёхи эиштганмисан?— кулиб сўради Ермат. (0.) Улар бир-бирлаг :д ёхуд халойища қа- рашдан қўрққандай индамасдан келиишрди. (Фад.) ...ҳаммани олиб борадими ёинки хоҳлаган бориб, хоҳламаган қола бе- радими? (А. Қ.) Шундай қилиб, иссщдан ҳолдан кетган бир гала қушдай қизлар... боғдаги олма тагида узоқ-узоқ ўтири- шади, ёинки... сой бўйидаги қалин дарахтзор ичига кириб ке- пыиади. (Фад.)
гоҳ..., гоҳ; дам..., дам; бир..., бир; баъзан..., баъзан боғлов- чилари эса, уюшган бўлакларнинг ёки қўшма гап таркибидаги айрим содда гапларнинг олдида такрорланиб келиб, уларни айирув йўли билан боғлайди ва галма-галлик, алмашиниб ту- риш маъноларини англатади: У қизга гоҳ кўкиш, гоҳ кўк, гоҳ бирдан чақновчи кўзлари билст боқар, бу кўзлар эса унинг юзи- ни бирдан меҳрибон ва ёқимли қилиб юборар эди. (Фад.) Ҳаео булут, қуёш дам ялт этиб бир кўриниб қолади, дам булутлар ичига бекиниб олади. (0.) Уктам толга суяниб, ӧам чолга, дам тегирмонга қараб индамай тураверЭи. (0.)
Бир зўр оташ, бар зўр аланга Икки қалбга туташгани рост.
(Ҳ. О.)
Қуруқ арча келтириб,