Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni Ishchi kuchi va		Mehnat jarayoni yoki
Iste'mol qiymati,
ishlab chiqarish		naflilikning		ya'ni
vositalari		yaratilishi va		nafliligi
(natural shakllari)		ko'payishi jarayoni
_ t- '		t		t
Ishlab		Ishlab		Natija:
chiqarish	►	chiqarish	—►	tovar va
omillari		jarayoni		xizmatlar
i ' __		: f		i
Kapital: ishlab		Qiymatning		O'tkazilgan va
chiqarish vositalari va	fr	o'sish	—►	yangidan
ishchi kuchi qiymati		jarayoni		yaratilgan qiymat

Ishlab chiqarish vositalari naflilikni yaratishda to'liq qatnashadi, qiy­matning tashkil topishida esa qisman, ya'ni uning eskirgan qismi qat­nashadi. Bu ishlab chiqarish jarayonida qatnashayotgan ayrirn tabiiy kuchlar (masalan, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini yetishtirishda quyosh energi- yasi) qiymatga ega emas, shuning uchun ular tovarning iste'mol qiyma- tini hosil qihshda omil sifatida qatnashsada, lekin qiymatning tashkil topishida, uning ko'payishida qatnashmaydi. Demak, ishlab chiqarilgan tovarlarning nafliligini yaratishda har uchala omil: yer, kapital, ishchi kuchi qatnashadi, qiymatning tashkil topishida esa mehnatning o'zi qat­nashadi (2.4-chizma).

2.4-chizjna
Tovar va xizmatlar nafliligi va qiymatining yaratilishida ishlab chiqarish
omillarining roli

Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomonlama tabiati uning nati- jalarining ham ikki tomoni borhgini ko'rsatadi.

2.3. Ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari
Ishlab chiqarish jarayonida turli omillarning birikishi, asosan, kor- xonalarda amalga oshiriladi. Bunday korxonalar sonining o'sishi ayni paytda iqtisodiyotdagi tovar va xizmatlar turlari va hajmining o'sishidan darak beradi. Jumladan, 2001-yilboshida O'zbekistonda ro'yxatga olin- gan xo'jaliklar soni 203,3 mingta bo'lsa, 2009-yilning boshiga kelib 483,7 mingtaga yetdi, ya'ni 2,4 marta oshdi.
Yuzaki qaraganda har bir korxonadagi individual ishlab chiqarish bir-biridan mustaqil, ajralgan holda amalga oshadiganga o'xshab ko'rinadi. Ammo xilma-xil tovarlar va resurslarning uzluksiz oqimida individual mablag'larning harakatlari bir-biri bilan qo'shilib, o'ralib-chatishib ketadi. Chunki alohida olingan individual ishlab chiqaruvchilarning fa­oliyati va ayrim mablagiar, mahsulot]arning harakati o'zaro bogiangandir. Shu sababli, individual mehnatlar harakatining qo'shilib ketishi, butun ijtimoiy ishlab chiqarishning, jami yaratilgan tovar va xizmatlarning harakatini bildiradi. Demak, ijtimoiy ishlab chiqarish o'zaro bog'langan va aloqada bo'lgan barcha individual ishlab chiqar- ishlarning yig'indisidir. Har bir individual ishlab chiqarish, lining sar- moyasi va resurslari esa ijtimoiy ishlab chiqarishning ajralmas bir boiagidir.
Ijtimoiy ishlab chiqarish, ya'ni turli omillaming harakati natijasida juda ko'p turdagi tovarlar va xizmatlar massasidan iborat boigan mil­liy mahsulot vujudga keladi.
Barchamizga ma'lumki, 2008-yilda mamlakatimizda iqtisodiy islo- hotlarni chuqurlashtirishning eng ustuvor yo'nalishlari belgilab beril­gan edi. Ushbu ustuvor yo'nalishlardan kelib chiquvchi vazifalarni amalga oshirishda salmoqli natija va sezilarli o'zgarishlar qo'lga kiritil- di: iqtisodiyotning yuqori barqaror sur'atlar bilan o'sishi va mak­roiqtisodiy mutanosibligi ta'minlandi, ishlab chiqarishni tarkibiy o'z- gartirish va modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash ish- lari davom ettirildi.
2008-yilda AQSHda boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi ko'plab mamlakatlar qatori O'zbekiston iqtisodiyotiga ham o'z ta'sirini o'tkazmay qolmadi. Inqirozning salbiy ta'siri butun iqtisodiyotimiz- ning mutariosib va samarali rivojlanishida ko'plab muammolarni vujudga keltirdi. «Lekin, yuzaga kelgan barcha muammo va qiyinchiliklarga qara- may, xalqimizning fidokorona mehnati va amalga oshirilgan tadbirlar evaziga 2008-yilda iqtisodiyotimizning nafaqat barqaror faoliyat ko'rsatishiga, balki uning yuqori o'sish sur'atlarini izchil ta'minlashga erishdik»'.
¹ Karimov T.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni bar- taraf etishning yo'llari vachoralari. — T.: O'zbekiston, 2009,15-b.

Jumiadan, 2008-yiIda yalpi ichki mahsulotning o'sish sur'atlari 9 foizni tashkil etdi (2.1-diagramma).

2.1-diagramma YAIMning yillar davomida o'sish dinamikasi (foizlarda)
S--w' .1
! > „' 4
. * -
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
yillar
O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari.
Yalpi ichki mahsulotning ishlab chiqarish tarkibida ham sezilarli o'zgarishiar yuz berdi (2.2-jadval).

2.2-jadval