Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Yetarlicha iste'mol qilmaslik nazariyasi. Bu nazariyaning mohiyati ko'proq jamg'arib, samarali darajada iste'mol qilmaslik jamiyatni siklli rivojlanishining sababi qilib ko'rsatiladi:

1. 
   mablag'ni jamg'arish, boshqacha aytganda xazinaga aylantirish turg'unlikka ohb kelishi mumkin, chunki bu mablag' investitsiyalash uchun foydalanilmaydi;
   
2. 
   pulni jamg'arish iste'mol tovarlariga talabning qisqarishiga ohb keladi, chunki u iste'molga sarflanmaydi.
   
3. 
   natijada investitsiyaga nisbatan pul shaklidagi jamg'arish hajmi o'sib borib, iste'mol tovarlariga talab kamayib boradi, taklif esa ortadi, narx pasayadi, iste'mol tovarlari bozoridagi qiyinchiliklar inqirozga olib keladi.
   

Jamg'arish nazariyasi. Bu nazariyaga ko'ra iqtisodiy sikl ishlab chiqa­rish vositalari yoki kapitallashgan investitsion,tovarlar ishlab chiqarish bilan bog'liq. Kundahk iste'mol tovarlari ishlab chiqarish bilan uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar va ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqarish sikllari o'rtasida katta farq bor.
Kundahk iste'mol mollari doimiy ravishda iste'mol qilinadi. Ular­ning iste'mol miqdori o'zgargan taqdirda ham uncha katta o'zgarishlar sodir bo'lmaydi.
Uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarni domiy ravishda xarid qi- linmaydi. Balki ular iste'molchi daromadi ko'paygan paytdagina sotib olinadi. Uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarga talab barqaror emas. Ishlab chiqarishni davom ettirish uchun kapital tovarlar ishlab chiqa­rish zarur.
Iste'mol o'sgan sari kapital tovarlarga talab ham ortadi. Bunda islilab chiqarish tarkibida nomutanosibliklar yuz beradi, ya'ni iste'mol to­varlari, uzoq muddat foydalaniladigan va kapital tovarlar o'rtasida nis- batlar buziladi.
Inqirozning sababi pul yetishmasligi, bank rezervlarining kamligi emal, balki ana shu nisbatlarning buzilishidir. Lekin ko'pchilik iqtisod­chilar yetarli darajada iste'mol qilmaslik inqirozning sababi emas, balki uning oqibatidir, deb ta'kidlaydilar. ya'ni iste'molchilar daromadlarini ko'proq jamg'arishga ajratganlari uchun emas, balki to'lov qobiliya- tining yetarli emasligi, ya'ni xarid qilish uchun pulning yo'qligidan kelib chiqadi.