Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish — qonunchilik, ijro va nazorat qilish xususiyatidagi tadbirlar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi — iqti­sodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash, iqtisodiy tizimni mustah- kamlash va uni o'zgarib turuvchi sharoitga moslashtirish.
Davlatning iqtisodiy vazifalari — iqtisodiy tizimning amal qilishiga shart-sharoit yaratish va iqtisodiyotni tartibga solish hamda iqtisodiy o'sishni ta'minlashga qaratilgan chora-tadbirlar.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning usullari — tar­tibga solishning ma'muriy va iqtisodiy vositalari birligi.
Bevosita usullar — iqtisodiyotni tartibga solishning taqiqlash, rux- sat berish va majbur qihsh tavsifidagi ma'muriy vositalari.
Bilvosita usullar — iqtisodiyotni tartibga solishning iqtisodiy vosita va dastaklari.
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Davlatning iqtisodiyotdagi roliga turlicha qarashlarni baholang.
   
2. 
   Davlatning iqtisodiyotga aralashuvi to'g'risidagi qanday nazariya- larni bilasiz?
   
3. 
   Davlatning asosiy iqtisodiy vazifalarini sanab chiqing va ularning qisqacha tavsiflni bering.
   
4. 
   Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotni davlat tomonidan tar­tibga solishning zarurligini nima taqozo qiladi?
   
5. 
   Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish o'z oldiga qanday maqsad va vazifalarni qo'yadi?
   
6. 
   Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning bevosita va bil­vosita usullariga tavsif bering. Tartibga solishning ma'muriy va iqtisodiy vositalarini sanab ko'rsating.
   
7. 
   Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda davlat sektori qan­day rol o'ynaydi?
   
8. 
   Davlat ijtimoiy-iqtisodiy dasturlari nima va ular qanday amalga oshiriladi?
   
9. 
   O'zbekiston iqtisodiyotida davlat sektorining ulushi dinamikasini tahlil qiling. Yillar davomida tarmoq va sohalar bo'yicha davlat sektori ulushining o'zgarishini izohlang.
   
10. 
    Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning tashqi iqti­sodiy usullari mazmunini tushuntiring.
    

24-bob. AHOLI DAROMADLARI VA DAVLATNING IJTIMOIY SIYOSATI
Ushbu bobda aholi daromadlarining iqtisodiy mazmuni, ular­ning tarkibi, daromadlarning aholi turmush darajasiga ta'siri ko'rib chiqiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligining asosiy sabablari o'rganiladi. Daromadlar tengsizligi borasida bildiril- gan ftkrlar tahlil qilinib, tengsizlik va samaradorlik o'rtasidagi nis- bat ko'rsatib beriladi. Shuningdek, kambag'allik muammosi, aholi daromadlarining yetarli darajasini ta'minlash bo'yicha davlat das­turlari bayon etdadi.
24.1. Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi va uning ko'rsatkichlari
«Daromad» iqtisodiy faoliyat nadjalarini ifodalovchi ko'rsatkich bo'lib, u serqirra va murakkab mazmunga ega. Chunki, daromad bir vaqtning o'zida biron-bir faoliyat natijasida olingan tushumni, pul mablag'larini, natural ko'rinishda olingan mahsulotiarni, iqtisodiy re­surslar keltiruvchi nafni va boshqa tushunchalarni ifodalashi mumkin. Shuningdek, daromad umumiy tushuncha boTib, uning tarkibida aholi daromadlari muhim o'rin tutadi.
Aholi daromadlari ma'lum vaqt oralig'ida (masalan, bir yilda) ular tomonidan olingan pul va natural shakldagi tushumlar miqdorini anglatadi.
Iqtisodiy adabiyotlarda aholi daromadlarining tarkibiy tuzilishi turli­cha ko'rsatiladi. Jumladan, V.I.Vidyapin vaboshqalarning umumiy tah- riri ostidagi «Iqtisodiyot nazariyasi» darsligida bu tarkibiy tuzilish qu­yidagi jadval ko'rinishida keltirilgan (24.1-jadval)

Pul va natural shakldagi ish haqi va maosh Qurolli kuchlar xizmatchilarining pul va natural ko'rinishdagi ta'minotlari Tadbirkorlarning ajratmalari: ijtimoiy sug'urta va shu kabilarga, boshqa maqsadlarga.	Ijtimoiy bandlikdan olinadigan daromadlar
Erkin kasblardagi shaxslar Fermeiiar Boshqa yakka tartibdagi tadbirkorlar va savdogarlar	O'zini-o'zi band qilishdan daromadlar
7) Renta, sof foiz, dividendlar	Mulkdan olinadigan daromadlar
Joriy transfertlar, kompaniyalarning xayriyalari Davlat nafaqalari va boshqa toiovlar	Transfert daromadlari

Shu o'rinda ta'kidlash lozimki, daromad tarkibining yuqorida kelti­rilgan tasnifida ma'lum chalkashliklar mavjud. Jumladan, qurolli kuchlar xizmatchilarining pul va natural ko'rinishdagi ta'minotlarining alohida bandda berilishi mantiqqa ziddir, chunki harbiy xizmatchilar ham o'z faoliyatlari natijalarini ish haqi yoki maosh ko'rinishida oladilar. Shu­ningdek, 4 — 6 tartib raqamlari bo'yicha keltirilgan bandlar daromad turini emas, balki faoliyat turini ko'rsatadi va h.k.

Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadi­gan daromad, nafaqa, pensiya, stipendiyashaklidagi barchapul tu- shumlarini, mulkdan foiz, dividend, renta shaklda olinadigan daro­madlarni, qimmatli qog'ozlar, ko'chmas mulk, qishloq xo'jahk mah­sulotlari, hunarmandchilik buyumlarini sotishdan va har xil xizmatlar ko'rsatishdan kelib tushadigan daromadlarni o'z ichiga oladi.