Sh. Pozilova pedagogik dasturiy vositalar

) 
tushunchasini Jaron Lanier (Lane) 
taklif etgan. Virtual borliq immersivlik
 
va interfaollik
 
tushunchalari bilan 
bogʻliq. Immersivlik deganda odamning virtual borliqda oʻzini faraz qilishini 
tushunish lozim. Interfaollik
 
deganda foydalanuvchi real vaqtda virtual 
borliqdagi obʻektlar bilan oʻzaro muloqotda boʻlib ularga taʻsir koʻrsatishga ega 
boʻladi.

---

24 
Virtual borliq tizimi deganda – biz imitatsion dasturiy va texnik 
vositalarni qabul qilamiz. Interfaollikni taʻminlash uchun, virtual tizim 
boshqaruvchi amallarni qabul qilishi kerak. Bu amallar koʻpmodallikga, yaʻni 
koʻz bilan koʻradigan, tovush orqali qabul qiladigan boʻlishi kerak. Bu amallarni 
amaliyotda bajarish uchun zamonaviy tizimlarda turli tovush va video 
texnologiyalardan foydalaniladi. Masalan, katta hajmli tovush va video tizimlari, 
shuningdek odamning bosh qismiga oʻrnatiladigan shlem va koʻzoynak 
displeylar, hid sezadigan sichqonchalar, boshqaruvchi qoʻlqoplar, kibernetik 
nimchalar, simsiz interfeys birgaligida ishlatiladi. Yuqoridagilar ekzotik 
qurilmalarga tegishli. 
Oxirgi yillarda taʻlim tizimida zamonaviy internet texnologiyalaridan 
foydalanishga, xususan multimediaga asoslangan texnologiyalarga alohida 
etibor berilmoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal 
surʻatlarda rivojlanishi taʻlim tizimiga ham oʻz taʻsiri koʻrsatibgina 
qolmasdan, uni tashkillashtirishning asosiy instrumentiga aylanib qolmoqda. 
Misol qilib oladigan boʻlsak, eng tez rivojlangan va yuqori samara koʻrsatgan 
taʻlim 
texnologiyalari 
axborot 
kommunikatsiyalar 
asosida 
tashkillashtirilgandir. Masalan, Cloud Computing, Mobile Learning, Tablet 
Computing, Open ContentLearning, AnalyticLearning, Virtual and Remote 
Laboratories. 
21 asr taʻlim tizimi bevosita internet va multimedia texnologiyalari 
bilan bogʻlangan. Oxirgi oʻn yillikda internet tarmogʻida juda yuqori 
samaradorlikka erishilgan boʻlsa, multimedia texnologiyalarining ham keskin 
rivojlanishi va internet bilan integrallashuvi uning imkoniyatini yanada 
boyitmoqda.
Kelajak tarmoqlarini qurish konsepsiyasining bugungi dolzarb 
masalalari ichida 3D Internet tarmogʻini qurish va uni xalq xoʻjaligining turli 
sohalarida qoʻllash muhim oʻrin tutadi(1-rasm). 3D Internet texnologiyasi 
sanoat, ishlab chiqarish, fan-texnikalar uchun, ularning yanada taraqqiy 
topishi uchun yangi bir davrni ochib beradi. Ulkan imkoniyatlar yaratadi. 

---

25 
Dunyoning turli chetlaridagi rivojlanishlarning boshqa chetlariga tadbiqini va 
samaradorligini virtual boshqarish imkoini beradi.
Shuni hisobga olgan holda, 3D Internet texnologiyasining taʻlim 
tizimida qoʻllash va undan kutilgan natijalar toʻgʻrisida yoritamiz. 
1.1-rasm. 3D Internet konsepsiyasi.
3D Internet texnologiyasi internet va 3D grafika texnologiyalarining 
integratsiyalashuvi boʻlib, uning natijasida internet orqali interaktiv 3D 
kontent real vaqt rejimida veb xizmat koʻrinishida yuboriladi. Web 3.0 
konsepsiyasi asosida rivojlantirilayotgan ushbu texnologiya internet 
yordamida virtual olam yaratish imkonini beradi. 3D Internet bir qator 
afzalliklarga ega: 
-
Tarmoq foydalanuvchilari virtual birlashtiriladi va boshqariladi;
-
Masofa ahamiyat kasb etmaydi, hamma bir-biri bilan virtual 
yagona joyda, fazoda joylashadi; 
-
Kontent har bir foydalanuvchi oʻzi boshqarishi mumkin; 
-
Istalgan tarmoq foydalanuvchi boshqa tarmoq foydalanuvchisiga 
bevosita interaktiv taʻsir oʻtkazishi mumkin. 

---

26 
Ushbu texnologiyani tashkillashtirish uchun 3D kamera va yuqori 
tezlikli internet talab qilinadi.
Ushbu texnologiyani taʻlimda qoʻllash masofaviy taʻlimdagi talaba va 
universitet oʻrtasidagi toʻsiqni yoʻqotish va dars jarayonini virtuallashtirish 
imkonini beradi. Dunyoning istalgan nuqtasida joylashgan talabalarni yagona 
taʻlim olish muhitiga birlashtirish va oʻqituvchining ishlash samaradorligini 
oshirish imkoniyatini taʻminlaydi. 
Ushbu texnologiya asosida virtual multimedia taʻlim muhiti yaratiladi.
3D Internet texnologiyasi asosida virtual taʻlim tizimini 
tashkillashtirish quyidagi taʻlim va tadqiqot turlarini tashkillashtirish imkonini 
beradi: 
-
Dunyoning istalgan virtual universitetlariga aʻzo boʻlish va 
dasrlarida qatnashish;
-
Virtual masofaviy taʻlim; 
-
Virtual ekskursiyalar tashkillashtirish; 
-
Virtual tadqiqotlar olib borish; 
-
Virtual kitob va qoʻllanmalar harid qilish; 
-
Virtual seminarlar va konferensiyalar tashkillashtirish; 
-
Virtual ishchi guruxlar tashkillashtirish va loyihalarni bajarish va 
boshqalar. 

---

27 
1.2-rasm. 3D Internet virtual taʻlim tizimi. 
Sanab oʻtilganni tashkillashtirishning yagona vositasi sifatida 3D 
Internet texnologiyasi hizmat qiladi. Taʻkidlash joizki, ushbu xizmatlarni 
taʻminlovchi yagona intereaktiv, real vaqtli 3D multimedia tarmoq 
platformasi tashkillashtirish talab etiladi. Foydalanuvchi tomonda ham 3D
kamerani oʻz ichiga olgan maʻlum qurilmalar toʻplami boʻlishi zarur. 
1.3-rasm. 3D Internet orqali virtual tadqiqotlar olib borish 
3D Internet texnologiyasini qoʻllash taʻlim tizimida qoʻllash quyidagi 
yutuqlarni beradi: 
-
virtual masofaviy taʻlimni tashkillashtirish; 
-
taʻlim olish uchun ketadigan harajatlarni kamaytirish, yoʻl 
harajatlarini qisqartirish; 
-
cheksiz talabalar auditoriyasini shakllantirish va butun dunyo 
boʻylab onlayn darslar olib borish; 

---

28 
-
virtual ilmiy tadqiqot ishlarini tashkillashtirish va ularga butun 
dunyo boʻylab yetakchi olim va mutahassislarni jalb qilish; 
-
yangi ilmiy yangiliklarni interaktiv virtual kuzatish va takliflar 
bildirish; 
-
va albatta konferensiya va semenarlarda virtual ishtirok etish. 
Xulosa qilib aytish mumkinki, taʻlimda 3D Internet texnologiyasini 
qoʻllash taʻlim sifatining yanada oʻsishiga, zamonaviy taʻlim turlarining 
keskin rivojlanishiga, xalqning savodxonlik darajasining ortishiga va asosiysi 
davlatning yanada taraqqiy topishiga katta hissa qoʻshadi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz joizki, hozirgi zamonaviy axborot 
texnologiyalaridan taʻlim jarayonida foydalanish ancha ustunliklarni yuzaga 
keltirmoqda. PDVlar taʻlim jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Taʻlimda 
PDVlarning ahamiyati katta.