Sh. N. Fayzimatov

Samaradorlik nazariyasi asoslari. 
Mashinalarni samaradorlik nazariyasini asosini quyidagi masalalar tashkil 
qiladi: 
1.
Har qanday ish bajarilishi uchun vaqt va mexnat talab qilinadi; 
2.
Unumdorli (foydali) sarflangan vaqt deb, asosiy ishlov berish jarayonlari 
(masalan, shaklhosil qilish, nazorat, yig’ish va boshqa) bajarish uchun sarf-langan 
vaqtga aytiladi. Qolgan xamma vaqt, ishchi siklini yordamchi (salt) yurishlari va 

---

109 
sikldan tashqari yo’qotishlar uchun sarflangan unumsiz (foydasiz) vaqt 
hisoblanadi. 
3.
Yuqori samaradorlik va sifat ta’minlangan holda salt Yurishlarga va boshqa 
yo’qotishlar yo’q bo’lsa, mashina ideal mashina (uzluksiz ishaydigan, cheksiz 
ishonchli) hisoblanadi. 
4.
Har qanday mahsulotni ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish vositalari 
ishlab chiqish va uni ishchanligini saqlash uchun oldindan sarflangan mexnat sarfi 
va texnologik dastgohga hizmat ko’rsatish uchun ishchi mexnati sarf qilinadi. 
5.
Texnikani rivojlanishi oldindan sarflangan mexnat sarfini oshishi va ishchi 
mexnati sarfini kamayishi bilan bog’liq. 
6.
Har qanday ishlab chiqarish jarayonini texnologiyasini ishlab chiqarishda 
alohida elementlarigacha hisobga olish zarur. 
7.
Mashinalar unumdorligini cheki yo’q (cheksiz). 
8.
Har xil texnologik jarayonlarni avtomat va avtomat liniyalari yagona 
avtomatlashtirish asosiga ega. Bular maqsadli mexanizmlar va boshqaruv 
tizimlarini o’xshashligi, samaradorlik, ishonchlilik, iqtisodiy samaradorlik bir xil 
qonuniyatga bo’ysunadi: 
9.
Yangi texnikani ilg’orligi,vaqtomili, mexnat unumdorligini oshishi bo’yicha 
baxolanadi. 
Mexnat unumdorligini muxim omili ishchi mashinani yaratish uchun 
sarflangan mexnatdir. 
A
y
=W/T
(3.1)
 
bunda, 
A
u
– mehnat unumdorligi; 
W
– ishlab chiqarilgan yaroqli mahsulot; 
T
– 
umumiy mehnat sarfi. Mehnat unumdorligi o’lchov birligi umumiy ko’rinishda 
A
u
=(mahsulot/ mehnat) 
sifatida ishlatiladi. 
Amalda mexnat unumdorligi o’lchov birligi ishlab chiqarilgan mahsulot va 
mexnat sarfini qanday birlikda hisoblanishga bog’liq