Sh. N. Fayzimatov

Avtomatlashtirishning birinchi bosqichida 
qo’yilgan vazifalarni fizika, 
matematika, matematik modellashtirishga oid bilimlardan, analog va hisoblash 
mashinalaridan foydalanib nazariy hal etishdan iborat. Bu vazifani hal qilish 
natijasida bo’lajak ob’ektning, masalan, tokarlik dastgohavtomatining fizik 
matematik modeli dunyoga keladi. Bu vazifalarni tarmoq ilmiy-tekshirish 
institutlari va konstruktorlik byurolari ko’rib chiqadi va hal etadi. 
Model ishlab chiqilgandan so’ng uning texnikiqtisodiy ko’rsatgichlari 
aniqlanadi va uning samaradorligi dastgohning mavjud modellariniki bilan 
taqqoslanadi. Bunda birinchi navbatda, yaratiladigan modelning hamda texnologii 
jarayonlarni boshqarish usullarining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligiga 
baho beriladi. Baho berishdan maqsad – modelning belgilangan funksiyalarni 
bajara olishini aniqlash; uning yordamida ishlab chihariladigan mahsulotning 
yuqori sifatli bo’lishiga, Yuqori mehnat unumdorligiga, yonilgi, jihoz va xom-
ashyolardan maksimal darajada foydalanilishiga, mahsulotning hammasi 
realizasiya qilinishiga erishish. 
Modelga iqtisodiy jihatdan baho berilgandan so’ng, ishlab chiqilgan 
yechimni oddiy, ishonchli va samarali usul bilan amalga oshirish hamda aniq 
konstruksiya’ni yaratishning eng maqbul yo’llari aniqlab olinadi. 
Avtomatlashtirilishda ishlatiladigan uzellar, mexanizmlar o’z vazifalariga va 
funksional alomatlariga ko’ra guruhlarga bo’linadi, masalan, tashish va yuklash 
vositalari, avtomatikaning rostlovchi va ijrochi qurilmalari. Barcha vositalar 
birbiriga yaqin bo’lgan alomatlariga ko’ra unifikasiyalangan bloklarga 

---

76 
guruhlanadi. Unifikasiyalangan bloklardan avtomatlashtirishning kompleks 
vositalari to’zi ladi. 
Yarimavtomat 
– avtomatik ish sikli bilan ishlaydigan mashina hisoblanadi. 
Bunda ish davrini takrorlanishi uchun ishchining aralashuvi kerak bo’ladi. 
Masalan, zagotovkalarni yuklash, mashinani ishga tushirish va to’xtatish, tayyor 
buyumlarni olish va tekshirish shular jumlasidandir. 
Avtomat
– o’z-o’zidan boshqariladigan ish mashinasi bo’lib, tekshirish va 
sozlashdan tashqari, barcha ish davrlarini va salt yurishlarni bajaradi. 
Har qanday ishchi mashina uchtaasosiy mexanizmlar (yuritish, uzatish, 
bajaruvchi) dan iborat. Ularning eng asosiysi ishlov berish aniqligi va 
unumdorligi, hamda mashina imkoniyatlarini aniqlovchi bajaruvchi mexanizmlar 
hisoblanadi.