Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

3 .5. F av q u lo d d a v a ziy a tla r so d ir b o ‘Iish eh tim o lin i o ld in d a n
bilish v a b ah olash
F V lam i o ld in d an bilish - tabiiy o fatlar, tex n o g en h a lo k a tla r v a q tid a y u z
b erad ig an v aziy a tlar v a sh aro itlam i tax m in lab a n iq lash g a aso slan g an d ir. B u n d a uncha 
t o ‘liq v a an iq b o 'lm a g a n m a ’lu m o tla r aso sid a F V la r so d ir b o 'lis h eh tim o li bor hudud 
h am d a F V n in g xarak teri v a m asshtabi b ah o lan ib , F V lar o q ib a tla rin i b a rta ra f etish g a 
q aratilg an ish la m in g xarak teri v a hajm i tax m in an belgilanadi.
H ozirgi v aq td a seysm ik ray o n lar, sel oqim lari, suv b o sish la r so d ir b o 'la d ig a n , 
q o r k o 'c h is h i v a b o sh q a k o 'c h is h la r so d ir b o 'lis h xavfi m av ju d b o 'lg a n jo y la r 
aniqlangan. S huningdek, k a tta h a lo k atlarg a olib kelishi m um kin b o 'lg a n sanoat 
k orxonalari ham b elg ilan g an B u uzoq m uddatli o ld in d an bilish_deb tushuniladi.
O ld in d an bilish v a z ifa sig a F V lar so d ir b o 'lis h ehtim oli vaqtini aniqlash m asalasi 
h am kiradi. B unday aniqlash qisqa m uddatli o ld in d an b ilish deb tu sh u n ilad i. B uning 
uchun hozirgi v aq td a q u y o sh faolligi sik lin in g o 'z g a rish i to 'g 'r is id a g i statik 
m a ’lum otlardan, y e m in g s u n ’iy y o 'ld o s h i y o rd a m id a o lin g an m a ’lum otlardan, ham d a 
m eteo ro m an tiq iy , 
seysm ik, 
v ulqon 
sel 
oqim i 
va 
b o sh q a 
stan siy alam in g
m a ’lu m o tlarid an keng fo y d alan ilad i. M asalan, b o 'ro n la r, d e n g iz b o 'ro n la ri, v u lq o n lar 
otilishi, sel o qim lari b o 'lis h i ehtim oli, m eteo ro m an tiq iy y e r y o 'ld o s h la ri y o rd am id a 
aniqlanadi. Y er q im irlash lam i so d ir b o 'lis h ehtim oli seysm ik ray o n la rd a suv tarkibini 
kim y o v iy tahlil qilish, tu p ro q n in g elastiklik, elektrik v a m agnit xarak teristik asin i 
o 'lc h a s h , qud u q lard ag i su v sathi o 'z g a rish in i kuzatish, h ay v o n lar v aziyatini kuzatish 
orqali an iq lan ish i m um kin K a tta o 'rm o n la rd a g i v a y e r o sti to r f y o n g 'in la n n in g
y ash irin o 'c h o q la ri sam o ly o t yo k i y er y o 'ld o s h i y o rd a m id a infraqizil nurlar orqali 
tasv irg a olish a so sid a aniqlanadi.
F V la r v a q tid a k u tilad ig an sh art-sh aro itlam i old in d an b a h o la sh d a F V n in g tu n g a
b o g 'liq h o ld a uning ch eg arasi, halokatli su v toshqini, y o n g 'in yo k i radiatsion, 
kim y o v iy v a b a k terio m an tiq iy zah arlan ish o 'c h o q la ri, F V la r n a tija sid a y u z berishi 
ehtim ol qilin g an o 'lim la r v a m aterial b o y lik la m in g b arbod b o 'lis h i, xalq x o 'ja lik
ob y ek tlarid ag i zarar m iqdori tax m in an aniqlanadi.
O ld in d an bilish v a b ah o lash m a ’lum otlari b irla sh tin b , tahlil aso sid a x ulosalanadi
157

---

va F V lard a q u tqaruv va h alo k at-tik lash ishlarini olib b o n sh b o 'y ic h a tad b irlar ishlab 
chiqiladi 
F V la m in g ta sir darajasini 
kam aytirish, 
uning zararli o m illa n d a n
h im o y alan ish g a 
qaratilgan 
tad b irlar 
k o 'p
b o sqichli 
tizim dan 
lborat 
b o 'lib , 
q u y id ag ilam i o 'z ichiga oladi: