Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Nazorat savollari

1. Adamsit qanday xossalarga ega? 2. Ta’sirlantiruvchi moddalar bilan 

zaharlanishning  klinik  manzarasi  qanday  kechadi?  3.  Xlorasetofenon 

qanday xossalarga ega? 4. Yoshlantiruvchi moddalar bilan zaharlanishning 

klinik manzarasi qanday kechadi? 

---

62

10-§. UMUMIY ZAHARLASH TA’SIRIGA EGA  

MODDALAR

Umumiy  zaharlash  ta’siriga  ega  moddalarga  sinil  kislota,  uning 

hosilalari va xlorsian kiradi.

Sinil kislota  birinchi  marta  shved  kimyogari  Karl  Sheele 

tomonidan sintez qilingan. Keyinchalik XIX asrda nemis kimyogari 

Robert  Bunzen  sinil  kislotani  sanoat  usulida  sintez  qilish  usulini 

ishlab chiqqan. Buning natijasida uni keng miqyosda, shu jumladan, 

urush  harakatlari  olib  borish  davomida  ishlatish  imkoniyati  paydo 

bo‘lgan  va  birinchi  marta  1916-yilda  fransuz  armiyasi  tomonidan 

zaharli modda sifatida qo‘llanilgan. Biroq, 4 tonnadan ortiq kislota 

sarflanganiga qaramasdan uning tezda yerga cho‘kib qolishi, kerakli 

tomonga  yo‘naltirishning  imkoni  bo‘lmagani  bois  yaxshi  samaraga 

erishilmagan.

Xossalari.  Sinil  kislota  tez  qaynaydigan  (+26

o

C),  rangsiz, 

achchiq bodom hidini beruvchi suyuqlik. Tez qaynaydigan modda 

bo‘lganligi  bois  beqaror  zaharli  modda  hisoblanadi.  Yoz  vaqtida 

barqarorligi  20–30  daqiqa  davomida  saqlanadi.  Zaharlanish 

nafas  orqali  sodir  bo‘ladi.  Bug‘ining  0,2–0,3  mg/l  miqdordagi 

konsentratsiyasi  5–10  daqiqa  davomida  o‘limga  olib  keladi. 

Tuzlari  teri  va  oshqozon-ichak  tizimi  orqali  ham  zaharlanishni 

keltirib chiqarishi mumkin. Xlorsian o‘tkir hidli rangsiz suyuqlik. 

+13,4

o

C  haroratda  qaynaydi.  Shuning  uchun  yuqori  uchuvchan 

va  beqaror.  Bug‘lari  havoga  nisbatan  ikki  barobar  og‘ir.  Xlorsian 

bug‘larining  0,4–0,8  mg/l  miqdordagi  konsentratsiyasi  5  daqiqa 

davomida o‘limga sabab bo‘ladi. Boshqa barcha xususiyatlari sinil 

kislotaga o‘xshash bo‘ladi.