Sh. Abdullayeva I f. d., prof

[57]
. – 
[28] ga qarang. 
[58]
. Banklar faoliyatini nazorat qilishning bir qancha turlari 
mavjud (17-chizma).
17-chizma
. Banklar faoliyatini nazorat qilish turlari. 
 
Davlat nazorati
banklar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining amaldagi 
Nazorat turlari 
Davlat nazorati 
Idoraviy nazorat 
Mustaqil nazorat 

---

77
tizimi bilan belgilanadi. Hamma kredit muassasalari va banklar, shu 
jumladan, Markaziy bank ham qonunlar doirasida ish olib boradi. Bank 
nazoratining tashkiliy tuzilmalari juda xilma-xilligi bilan ajralib turadi. 
Buyuk Britaniya, Italiya, Niderlandiya, Rossiya kabi mamlakatlarda 
nazoratni milliy markaziy banklar amalga oshiradi. 
Germaniya, AQSh va Yaponiyada aralash tizim mavjud bo‘lib, bun-
da markaziy banklar nazorat vazifalarini davlat organlari bilan bo‘lishib 
olgan. O‘zbekistonda nazorat organi vazifalarini kredit muassasalarni 
tekshirish yuzasidan tasdiqlangan qoidalar asosida O‘zbekiston Respub-
likasi Markaziy bankining tijorat banklari faoliyatini litsenziyalash va 
boshqarish departamenti bajarmoqda. 
Idoraviy nazorat
Bank Boshqaruvi, ichki audit xodimlari tomoni-
dan amalga oshiriladi. Idoraviy nazoratning vazifalari, maqsad va chega-
ralari tegishli qonun va me’yoriy hujjatlar bilan belgilangan. 
Mustaqil nazorat
– bu idoralardan tashqari mustaqil tashkilotlar, 
ya’ni auditorlik firmalari tomonidan amalga oshiriladigan nazoratdir. 
Tijorat banklari ishonchlilikni oshirish hamda o‘z ishlarining sifatli 
bo‘lishini ta’minlash uchun ichki bank nazoratini, yoki ichki auditni 
tashkil etadi va amalga oshiradi. Tashqi audit amalga oshirilgan vaqtda 
ichki nazorat tizimining mavjudligi va uning naqadar samarali ish olib 
borayotgani albatta tekshiriladi. 
Tijorat banklari faoliyatini nazorat qilishning hamma turlari bir-biri 
bilan bog‘liq bo‘lib, uning maqsad va vazifalari tijorat banklari va 
umuman butun bank tizimi faoliyatini barqaror va bezarar bo‘lishini 
ta’minlashdan iborat. 
[59]
. Bank nazoratini amalga oshirish mamlakatning qonunchilik 
bazasiga va xalqaro bank tashkilotlarining tavsiyalariga asoslanadi. 
Quyidagilar tekshiruv obyekti hisoblanadi: 
Nazorat organining asosiy vazifasi kelajakda bank ishida muam-
molar vujudga kelish ehtimolini aniqlashdan iborat. Nazorat organlari 
nazorat qilinishi kerak bo‘lgan muassasalar turlari;
bank operatsiyalarini amalga oshirishga litsenziyalar berish; 
buxgalterlik hisobi, bank va statistika hisobotining andoza (standart) lari; 
bank faoliyatini amalga oshirishga berilgan litsenziyalarni bekor qilish 
yoki bank operatsiyalarini chegaralash tartibi; 
auditorlik tekshiruvlarining majburiyligi; 
bankni boshqarish bo‘yicha muvaqqàt ma’muriyatni tayinlash tar-tibi; 
bankni to‘lovga qobiliyatsiz deb e’lon qilish. 

---

78
o‘z vakolatlarini bank faoliyatiga: 
– litsenziyalar berish; 
– bajarilgan operatsiyalar doirasini cheklash haqida qarorlar qabul 
qilish; 
– ishlab turgan banklar ustidan nazoratni amalga oshirish jarayonida 
ro‘yobga chiqarishi mumkin.