Sh. Abdullayeva I f. d., prof

[146]. 
Lizing munosabatlariga kiruvchi har bir vositachi o‘zining 
funksiyasiga ega (32-jadval). 
 
32-jadval. 
Lizing munosabatiga kiruvchi vositachilar tasnifi 
 
№
 Vositachilar 
Izoh 
1 2 
3 
1 
Distribyuter 
(ulgurji vositachi) 
bu o‘z jamg‘armasiga ega bo‘lgan, o‘zi sotib olish 
bilan shug‘ullanuvchi mustaqil firma; yirik firma-
ning xorijiy davlatdagi yagona vakili. 
U lizing munosabatlarida to‘liq harakat qiladi. 
Ammo mulk egasi bo‘la olmaydi. Narxni belgilaydi, 
bozorni o‘rganadi, servis xizmatlarni bajaradi. 
2 Diler 
bu ishbilarmon savdogar (firma, bank) o‘z 
hisobiga va o‘z nomidan qimmatli qog‘ozlar, tovarlar, 
valutani avval xarid qilib, so‘ngra xizmatiga sotish 
maqsadida tijorat ishlari bilan shug‘ullanadi. 
Bu mustaqil tadbirkor. O‘z hisobidan uskunalarni 
sotib oladi va iste’molchilarga sotadi. 
Diler daromadi sotib olinadigan va sotiladigan 

---

236
tovarlar o‘rtasidagi farqdan keladigan tushumdan 
iborat bo‘ladi. 
3 Broker 
bu fond, tovar, valuta birjalarida oldi-sotdi 
bitimlarini tuzishda vositachi (dallol) lik qiladigan 
ayrim shaxs yoki firma. Brokerlar odatda mijoz 
topshirig‘iga ko‘ra va uning hisobiga ish yuritadi, 
kafolat beruvchi hisobiga o‘z nomidan savdo bitimlari 
tuzishi mumkin. Yirik brokerlik idoralari xaridorga 
qarz berishda banklar bilan hamkorlik qiladi, ayrim 
hollarda o‘zlari kreditor bo‘ladilar, bitimlarni 
bajarilishiga kafillikni ham o‘z zimmasiga oladilar.
Ular o‘z mijozlarining nomidan, ularning 
topshiriqlariga binoan harakat qiladilar. Tomonlar 
manfaatlarini muvofiqlashtirishga harakat qiladilar. 
Ammo riskni o‘z zimmasiga olmaydi.
4 Komissionerlar 
bu pulli xizmat ko‘rsatish, biror ish bajarish 
bo‘yicha shartnomada ko‘rsatilgan bir tomon bo‘lib, u: 
→
dallol sifatida muayyan tovarlarni komissiyaga 
qabul qiladi. Bu tovarlar sotilgandan keyingina uning 
haqini egasiga to‘laydilar; 
→
o‘z nomidan oldi-sotdi qiladi, ammo mijoz 
hisobidan; 
→
agar o‘z vakolatini suiiste’mol qilib zarar ko‘rsa, 
unga javob berishni o‘z zimmasiga oladi.
5 Makler 
vositachi, ammo bitim tuzmaydi, balki bitim 
tuzish uchun xaridorni jalb etadi. Buning uchun 
vositachilik haqi oladi.
U manfaatdor tomonlarni uchrashtiradi. Ammo o‘zi 
bitim tuzishda qatnashmaydi. 
6 Konsignator 
sotiladigan tovarlar qo‘lida bo‘lgan, lekin uning 
egasi bo‘lmagan vositachi. U ishlab chiqaruvchilar-
dan uskunalarni komission narxda sotib oladi va 
sotuvchi narxidan past bo‘lmagan narxda sotishni 
ta’minlaydi. Mulkka bo‘lgan egalik huquqi mulkni 
yetkazib beruvchi tomonida saqlanib qoladi. 
7 Ishonchli 
vakil 
oldi-berdi munosabatlarini o‘z nomidan, shuning-
dek, firma topshirig‘i bilan amalga oshiradi. Topshiriq-
shartnomada o‘rnatilgan vakolat doirasida faoliyat olib 
boradi. 
8 
Ishlab chiqaruvchi 
(yoki iste’molchi) 
agenti 
yuridik yoki jismoniy shaxs bo‘lib, firmaning 
hisobidan yoki uning nomidan, uning xizmatchisi 
bo‘lmay turib, boshqa shaxsning topshirig‘i bo‘yicha 
operatsiyalarni amalga oshiruvchi shaxs. U muayyan 
bir obyekt emas, balki bir necha obyekt oldi-sotdisini 

---

237
amalga oshirish vakolatiga ega.
9 Kommivoyajer 
bular yirik savdo firmalarining xaridorlarga 
namunalar, kataloglar, ko‘rgazma varaqalar asosida 
tovarlar taklif etadigan sayyor vakillar, savdo bo‘yi-
cha vositachilardir. 
Ular nafaqat mulkni sotadilar, shu bilan bir qator-
da lizing obyektini iste’molchiga yetkazib beradilar.
10 Maslahatchilar 
oldi-sotdi shartnomasida kelishilgan summaga 
qarab foiz olish evaziga ishbilarmonlar doirasida 
lizing xizmatlari bozorini tadqiq qiladi. Ammo ular 
daromadlar taqsimotida qatnashishmaydi va buyurt-
machilarga kafillik bermaydi. 
[147]. 
O‘zbekiston Respublikasining «Lizing to‘g‘risida»gi 
qonunining 3-moddasida lizing obyektiga quyidagicha ta’rif berilgan: 
«Tadbirkorlik faoliyati uchun foydalaniladigan iste’mol 
qilinmaydigan har qanday ashyolar, shu jumladan, korxonalar, mulkiy 
komplekslar, binolar, inshootlar, uskunalar transport vositalari hamda 
boshqa ko‘char va ko‘chmas mulk lizing obyektlari bo‘lishi mumkin». 
Lizing obyektlarini quyidagi belgilar bo‘yicha tasniflash mumkin 
(33-jadval).