Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Miqdoriy ko‘rsatkichlar 
orqali baholash usuli asosan banklar 
faoliyatining rivojlanishini tahlil qilish maqsadida qo‘llanilib, ularga 
quyidagilar kiradi:
 
aktivlar summasi; 

---

472
depozitlar; 
kreditlar; 
o‘z kapitalining summasi; 
daromad summasi. 
Bu ko‘rsatkichlar orqali banklar faoliyati ommalashtiriladi. 
Baholashning ommaviy axborot vositalari yordamida ikkinchi turi 
sifat ko‘rsatkichlari
bo‘lib, ular bankning ishonchlilik darajasini 
ifodalaydi. Bu ko‘rsatkichlar turkumiga quyidagilar kiradi: 
kapitalning yetarliligi; 
aktivlar sifati; 
daromadlilik darajasi; 
bank likvidligi.
Chet el mamlakatlarida bank ishonchliligi hukumat tomonidan 
nazorat qilinadi. Banklar ishonchliligini ta’minlash bo‘yicha bir qator 
me’yoriy hujjatlarga amal qilinishi nazoratda bo‘ladi. 
[301]
. Jahon amaliyotida tijorat banklari faoliyatini baholashning bir 
necha tizimi mavjud. Masalan, qator mamlakatlarda riskni baholash va 
diagnostika uchun bir nechta tizimlardan foydalaniladi. Ularning ayrim-
lari mavjud muammolarni aniqlab bersa, ayrimlari joriy tavakkal-
chiliklar asosida kelgusida ehtimoliy yondashuvlar haqida ma’lumot 
olish imkonini beradi. 
Umuman bunday tizimlar quyidagi vazifalarni hal etadi: 
kredit tashkilotlarini inspeksiya va masofadan monitoring 
doirasida bir tizimga keltirilgan tarzda rasman baholash; 
banklarni va muammolar mavjud bo‘lgan yoki paydo bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan yo‘nalishlarni identifikatsiya qilish; 
nazorat idoralari resurslarini maqbul taqsimlash uchun 
tekshiruvlarning ustuvor yo‘nalishlarini aniqlash; 
nazorat organining o‘z vaqtida ish boshlashini uyushtirish. 
62-jadvalda turli rivojlangan mamlakatlarda foydalanilayotgan 
tizimlarni keltiramiz. 
Tizimlar quyidagi xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi: 
tekshiruvlarning chuqurligi va davriyligi; 
hisobotlar xususiyati; 
boshqa haqqoniy manbalardan foydalana olish imkoniyatining 
mavjudligi; 
o‘tgan davrlardagi tanazzullar va bankrotlik holatlari haqidagi 
statistik axborotlar; 

---

473