Sh. Abdullayeva I f. d., prof

[292]. 
«Praymreyt» usulida boshqa qarz oluvchilarga beriladigan 
kreditning haqiqiy foiz stavkasi (F
s
) quyidagicha aniqlanadi: 
 
«Praym-reyt»
stavkasi – tijorat banklari tomonidan ishonchli va 
kreditni qaytarish qobiliyati yuqori firmalarga beriladigan kredit 
bo‘yicha eng past foiz stavkasidir. Umumiy holda ushbu ko‘rsatkich 
quyidagicha aniqlanadi:
q
fs
sb
bs
К
P
О
К
F
⋅
=
Bu yerda:
F
bs
– umumiy bazaviy foiz stavkasi;
K
sb
– samara beruvchi kredit resurslari; 
PO
fs 
– passiv operatsiyalar bo‘yicha foiz stavkalari; 
K
q
– kredit qo‘yilmalari hajmi. 
«GEP» usulida foiz stavkasini aniqlashda kreditlash muddati 
davomida pul bozoridagi stavkalarni o‘zgarishlaridan qat’iy nazar, 
tomonlar kelishuvida eng yuqori foiz darajasi belgilab qo‘yiladi.
Masalan, «praym-reyt + 2» uchun 5% eng yuqori stavka. Agar 
«praym-reyt = 12 %» bo‘lsa, kreditning eng yuqori stavkasi 19% 
bo‘lishi mumkin, xolos. Uzoq muddatga berilgan kreditlarda bunday 
foiz hisob-kitobi kreditorga zarar keltirishi mumkin. 
Milliy iqtisodiyotda foiz stavkasini aniqlashning eng 
oddiy 
shartnoma usuli 
keng tarqalgan. Uni quyidagi formula yordamida 
aniqlash mumkin:
360
100
⋅
⋅
⋅
=
d
i
а
F
m
Bu yerda: 
F – foiz miqdori;
a – bank schyotidagi mablag‘larning o‘rtacha qoldig‘i; 
Fs = 
Praym-
reyt 
bazaviy 
stavkasi 
+ 
Birinchi sinf bo‘lmagan 
qarzdorlar to‘laydigan 
majburiyatlarni bajara 
olmaslik riski uchun 
mukofot 
–
Uzoq muddatli kredit 
qolgan qarz oluvchi 
to‘laydigan xatar 
uchun mukofot 

---

458
i – kredit uchun foiz stavkasi; 
d – davrdagi kunlar soni. 
Bank kreditlari uchun foiz stavkalarining darajasi pul bozoridagi 
talab va taklif nisbatiga bog‘liq. Agar bu nisbat muvozanatda bo‘lsa, u 
holda bazaviy stavka va foiz marjasi miqdorini aniqlash mumkin 
bo‘ladi.
[293]. 
Tijorat banklari mijozga iste’mol kreditini berayotganda, u 
bilan kelishgan holda, kreditga foiz stavkasini quyidagi usullarda 
belgilashi mumkin:
yillik foiz stavkalari; 
oddiy foiz stavkalari; 
diskont foiz stavkalari;
murakkab foiz stavkalar; 
qo‘shish usuli.