Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Ekspert baholash usuli
riskni tahlil qiluvchi iqtisodchi 
(ekspert)ning malaka darajasiga asoslanadi. Bunda bankning faoliyatida 
o‘tkazilgan barcha operatsiyalar bo‘yicha mavjud ma’lumotlar tahlil 
qilinib, imkoni boricha ko‘proq yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin 
bo‘lgan operatsiyalar tahlilga jalb qilinadi. Shu jarayonda bankning 
o‘zidagi, shuningdek, bo‘lish ehtimoli bo‘lgan yo‘qotishlar va ularning 
davr oralig‘i aniqlanadi: 

---

415
N
YH
Y
=
Bu yerda: 
Y – yo‘qotishlar darajasi (koeffitsiyentda); 
YH – yo‘qotishlarga olib keluvchi holatlar soni; 
N – tahlilga jalb qilingan holatlarning umumiy soni. 
Formuladagi N bankning faqat yo‘qotish, zararlarga olib kelishi 
mumkin bo‘lgan operatsiyalarning sonini emas, balki barcha 
operatsiyalarni, jumladan, foyda keltiruvchi operatsiyalarni ham o‘z 
ichiga oladi. 
Yo‘qotish darajasi 0 < Y < 1 oralig‘ida bo‘ladi. «Y» qancha «0» ga 
yaqin bo‘lsa, risk darajasi shuncha kichik bo‘ladi. Agar «Y» qanchalik 
«1» soniga yaqin bo‘lsa, risk darajasi shunchalik yuqori bo‘ladi. 
Statistik usul
ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlar ehtimolini 
variatsiya koeffitsiyenti (V) ni hisoblash yordamida aniqlanadi: 
Bu yerda:
ya’ni o‘rtacha kvadratik farqlanish; 
x
– kuzatishga jalb qilingan operatsiyalar va ulardan kutilayotgan 
natija; 
x
– barcha operatsiyalarda kutilayotgan o‘rtacha natija; 
n – operatsiyalar soni. 
Bu koeffitsiyent ham 0 dan 1 gacha o‘zgarishda bo‘ladi va u 
qanchalik yuqori bo‘lsa, farqlanish yoki risk darajasi shunchalik yuqori 
bo‘ladi. Prof. Sh. Abdullayeva ushbu koeffitsiyent darajasini baholashda 
quyidagi intervallardan foydalanishni tavsiya etadi.
16F
1) 
0,10 gacha – kam (sezilarli bo‘lmagan farqlanish);
0,10-0,25 – me’yorida yoki sezilarli farqlanish; 
0,25 va undan yuqori – katta farqlanish. 
Variatsiya koeffitsiyentining darajasi bank tomonidan amalga 
1)
Abdullayeva Sh. Bank risklari va kreditlash.– T.: Moliya, 2002, 117-bet. 
х
V
100
⋅
=
σ
,
n
n
)
х
-
х
(
2
∑
∑
=
σ

---

416
oshiradigan operatsiyalar bo‘yicha risk darajasining past yoki yuqori 
bo‘lishiga bog‘liq. Ya’ni bankning operatsiyalari bo‘yicha risk darajasi 
variatsiya koeffitsiyentiga to‘g‘ri proporsionaldir. Shu sababli bank o‘z 
faoliyatida riskni kamaytirish va bank likvidligini oshirish uchun o‘z 
mablag‘larini farqlanishi eng kam bo‘lgan operatsiyalar (variant)ga 
qo‘yishga harakat qilishi kerak.