Sh. Abdullaeva pul, kredit va banklar

kredit
kategoriyasi yuzaga keladi. 
Kredit orqali jamiyatimizda quyidagi ijobiy natijalarga erishish mumkin: 
birinchidan
, fondlar aylanishi jarayonida chetga chiqib, bo’sh qolgan 
mabalg’larning harakatsiz turib qolishining oldin olinadi; 
ikkinchidan, 
takror ishlab chiqarishni keng doirada uzluksiz davom ettirishga 
imkoniyat yaratiladi. 
Kreditning vujudga kelishi reallikka aylanishi uchun muayyan sharoitlar bo’lishi 
zarur. Shu masala bo’yicha bazi iqtisodiy adabiyotlarda keltirilgan fikrlarni tahlil 
qilib, iqtisodchilar tomonidan kreditning yuzaga kelishining quyidagi shartlariga 

---

154 
ko’proq e’tibor berilganini ko’rsatib o’tish mumkin. Kredit munosabat bo’lishi 
uchun: 
birinchidan,
kredit munosabat ishtirokchilari - qarz beruvchi va qarz oluvchi - 
huquqiy jihatdan mustaqil sub’ekt bo’lishi kerak. Mustaqil sub’ekt sifatida har ikkala 
tomon bir-biri bilan o’zaro aloqalardan kelib chiquvchi majburiyatlarni bajarishini 
moddiy jihatdan kafolatlay olishi kerak. Majburiyatlarni bajara olish qobiliyatini 
hisobga olgan holda mustaqil huquqiy sub’ekt sifatida tomonlar itisodiy 
munosabatga kirishishlari kerak.
ikkinchidan,
qarz beruvchi va qarz oluvchi manfaatlari bir-biriga mos 
tushgan taqdirdagina kredit zaruriyatga aylanadi. Bu manfaatlar, avvalambor, 
ob’ektiv jarayonlar, o’zaro manfaatlarni taqozo etuvchi aniq vaziyat bilan bog’liq. 
Kreditor(qarz beruvchi) tomonidan pul mablag’larini qarzga berish bo’yicha, 
qarz oluvchi tomonidan esa shu mablag’larni olish bo’yicha qiziqish tug’ilgan 
taqdirdagina kredit munosabatlari vujudga keladi. 
Kreditning vujudga kelishi kredit munosabatlari ishtirokchilari 
manfaatlarining yo’nalishiga bog’liq. Tomonlar manfaatlarning mos kelishi kredit 
shartnomasi tuzilishini ta’minlaydi. Lekin, kredit munosabatlari ishtirokchilari 
manfaati nafaqat vaqt va fazo jihatdan, shuningdek, sifat jihatdan ham mos tushgan 
taqdirdagina bu munosabatlar reallikka aylanadi. Shu bilan birga kreditning bu 
muhim sifatlari kredit munosabatlari sodir bo’lishining asosiy sababi bo’lolmaydi. 
Kredit vujudga kelishi uchun, yuqorida aytilgandek, aniq bir iqtisodiy asos - 
fondlarning doiraviy aylanishi va shunga o’xshash boshqa aniq sharoitlar bo’lishi 
zarur. Faqatgina ana shu ta’sir etuvchi omillar bo’lgan taqdirdagina kreditning 
vujudga kelishi reallikka aylanadi.
Ba’zi iqtisodiy adabiyotlarda kreditning zarurligi xususida bir necha boshqa 
fikrlar ham uchraydi. Masalan, kredit korxonalar faoliyatini nazorat qilishni amalga 
oshirish uchun zarur deb ta’kidlanadi. Agar bu fikr to’g’ri deb qaraydigan bo’lsak, 
kreditning zarurligi faqat kreditor uchun tushunarli bo’ladi, chunki u qarz berish 
orqali qarz oluvchi faoliyatini nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’ladi.

---

155 
Bunday sharoitda kreditning chegarasi ishlab chiqarish fondlarining doiraviy 
aylanishiga asoslangan ob’ektiv jarayonlarga emas, balki bankning kredit 
operatsiyalari orqali qarz oluvchining faoliyatini nazorat qilish istagiga bog’liq bo’lib 
qoladi. 
Bu mulohazalardan kelib chiqqan holda xulosa qilib aytish mumkinki
, 
kreditning ob’ektiv zarurligi takror ishlab chiqarish jarayonida fondlarning doiraviy 
aylanishi qonuniyatlariga asoslangandir.
Kreditga zaruriyat tug’ilganda quyidagi manbalardagi bo’sh mablag’lardan
kredit resurslar sifatida foydalanish mumkin. Bu manbalar asosan quyidagilardir: 
1)
asosiy fondlarni tiklash, kapital tamirlash uchun ajratiladigan amortizatsiya 
sifatidagi pul mablag’lari; 
2)
tovarlarni sotish va yangi moddiy resurslarni sotib olish vaqtlarining bir-biriga 
mos kelmaganligi tufayli yuzaga kelgan bo’sh pul mablag’lari;