Ш. А. Сайдуллаев

Ҳ уқуқий онг – бу ижтимоий онгнинг шаклларидан бири бўлиб, кишиларда ҳуқуққа, қонунчиликка, ҳуқуқ-тартиботга ва бошқа ҳуқуқий ҳодисаларга нисбатан бўлган ғоялар, ҳис-туйғулар, тасаввурлар йиғиндисидир.
Ҳуқуқий онг таркибига тўртта баҳолаш билан боғлиқ муносабат киради. Булар – ҳуқуқ ва қонун ҳужжатлари (унинг принциплари, шакллари, институтлари)га нисбатан; атрофдагиларнинг ҳуқуқий
хатти-ҳаракати (масалан, жиноятчилик, давлат ҳокимияти тузилмаларининг ўзаро муносабатлари хусусияти) га нисбатан; ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва уларнинг фаолиятига нисбатан; ўзининг ҳуқуқий хатти-ҳаракатига нисбатан муносабатдир¹.
Ҳуқуқий онг, биринчидан, ҳуқуқнинг жамият эҳтиёжларини ифодаловчи манбаи­дир; иккинчидан, ҳуқуқни ижтимоий воқеликка татбиқ этишнинг зарур омиллари­дан биридир; учинчидан, шахсларнинг хулқ-атвори ҳуқуқ нормаларига қай даражада мос келишини тушуниб олишга кўмак­лашади, баҳолаш воситаси сифатида хизмат қилади.
Ҳуқуқий онгнинг асосий таркибий элементлари: ҳуқуқий руҳият (психология) ва ҳуқуқий мафкура (идеология).






Ҳуқуқий руҳият (психология) – бу алоҳида ижтимоий гуруҳ, шахс ёки бутун жамиятда стихияли равишда вужудга келадиган ҳуқуқий туйғулар, ҳиссиётлар, кайфиятлар, фикрлар йиғиндисидан иборат бўлган ҳуқуқий онгнинг таркибий элементи. Ҳуқуқий руҳият жамиятдаги мавжуд ҳуқуқий муҳитнинг бево­сита таъсири остида вужудга келади ва ҳуқуқий онгнинг бошланғич поғонаси ҳисобланади. Шахс ҳуқуқий онгининг айнан шу да­ражасидан ҳуқуқий реалликни англаш, у билан дастлабки танишуви бошланади.
Ҳуқуқий руҳият давлат ва жамиятнинг ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлаш, ҳуқуқбузарлик ва жиноятларнинг олдини олиш ҳамда уларга қарши кураш самарадорлигини оширишда муҳим аҳамият касб этади. Психология билимларини ҳар томонлама чуқур эгаллаш, кўникмалар ҳосил қилиш ҳуқуқшуноснинг юксак муомала маданиятини таъминлайди. Психологик маданият ҳуқуқшунослик фаолияти самарасини оширибгина қолмай, унинг инсонпарварлик моҳиятини намоён этади.