Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

УЗУМЧИЛИК ТАРМОҒИДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ 
РИВОЖЛАНТИРИШ 
А.Б.Инобатов - Тош ДАУ ассисент 
 
Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан сўнг, 
жамиятни руҳий-маънавий жиҳатдан янгиланиши бозор иқтисодиѐтига мос 
ҳолда ривожланиш, жаҳон халқлари қаторидан ўз ўрнига эга бўлиш руҳида 

---

94 
шаклланмоқда. Аҳоли талабини тўлиқ қондириш ва турмуш даражасини 
(фаровонлигини) кўтаришдек муҳим масала қўйилган. Аждодларимизнинг 
ширин-шакар мевали боғлар, узумзорлар яратиш борасидаги анаълари 
уларнинг ворислари томонидан давом эттирилиб, ҳозирги вақтда ҳам 
кўплаб 
миришкор 
боғбонларимиз 
боғ- 
роғлардан 
мўл 
ҳосил 
етиштирилмоқдалар. 
Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари таннарҳини пасайтириш ва ишлаб 
чиқариш ҳажмини ошириш учун янгидан-янги ишлаб чиқариш 
заҳираларини топиш ва улардан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эгадир. 
Мазкур соҳадаги масалаларни жадаллаштириш биринчи даражали аҳамият 
касб этади, чунки меҳнат унумдорлиги ҳам унга боғлиқ ҳисобланади. 
Хар бир фермер хўжалиги ўзининг ишлаб чиқариш жараѐнида хар- 
хил ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланади. Бу ишлаб чиқариш 
омиллари биргаликда бир агротехнология орқали қўшилганда маълум бир 
махсулот юзага келади. Мисол учун мева ва узумчиликга ихтисослашган 
фермер хўжаликларини кўриб чиқсак унда қуйдаги ишлаб чиқариш 
омиллари мавжудлигини фараз этайлик: 
1. Ер майдони. 
2. Иш кучи. 
3. Кўчатлар сони. 
4. Махаллий ўғитлар ва сув миқдори. 
5. Хар-хил турдаги ўсимликларни химоялаш дорилари. 
6. Транспорт ва техника воситалари учун сарфланадиган ѐқилги-мойлаш 
материаллари. 
Бу омилларнинг комбинацияси инсон ѐки фермер хўжалигини 
юритувчиси томонидан маълум бир вақт доирасида танланган ишлаб 
чиқариш шаклига караб ишлатилса, натижада маълум шу йўналишдаги 
ўсимлик турини маълум миқдордаги хосили олинади. Биз хар бир омилни 
хосил миқдорига таъсирини аниқлашимиз қийин, лекин, агарда биз 
олдиндан таъсавур қилиб бита омилни ўзгарувчан қилиб олиб ва 
қолганини ўзгармас холда қолдирсак, биз ўзгарувчан омилни хосилга 
қандай тасир қилишини белгилашимиз мумкин. Шундай хисоб вазиятини 
биз хар бир омилга нисбатан қўллашимиз мумкин. 
Таъсавур қилайлик, ўғит солиш миқдорини хар бир токзор 
майдонида ўзгартирамиз. Бу холда хосил миқдори хам хар-хил бўлади. Бу 
изланиш бизга ўғит миқдорини ўзгариши ҳосил миқдорига қандай таъсир 
этадиганини кўрсатади. 
Одатда ўғит миқдори қанчалик кўп солинса шунчалик хосил хам 
кўпайиб боради деган фикрни кўп учратамиз, лекин бу фикр амалиѐтда 
бошқа кўринишга эга. Ишлаб чиқариш назариясига кўра қишлоқ 
хўжалигида махсулотларни етиштириш ўзига хос хусусиятларга 
бўйсинади, хар бир ўсимлик маълум бир табиий имкониятларига эга. 

---

95 
Шунинг учун ўғит солиш миқдорини оширган сари хосил миқдори маълум 
доирада ошиб боради, лекин хар бир қадамда оширган хосил миқдори унга 
сарфланган омил бирлигига нисбатан камайиб боради. Маълум нуқтага 
етиб боргандан кейин у камайиш бошлайди ва манфий тус олади. Бу ерда 
мева ва узум етиштиришдаги чекланган махсулот тушунчаси киритилиши 
лозим. Бу хар бир сарфланган ўгит бирлигига нисбатан мева ѐки узум 
хосилини ошиши тушунилади.