Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

психодинамик назария деб аталади.Билиш қобилиятлари ва 
интеллектнинг ривожланишига урғу бериладиган қонцепция 
когнитив 
ёки когнитив-генетик қонцепция деб аталади. Шахснинг 
ривожланишига урғу бериладиган қонцепциялар 
персонологик
қонцепциялар деб аталади. 
Илк ўспринлик ҳақида психодинамик назариянинг йирик намоёндаси 
машҳур америкалик психолог 
Э.Эриксон ҳисобланади. Унинг 
фалсафий-методологик қарашлари фрейдистик-психоанализнинг давоми 
ҳисобланади.
З.Фрейд шахс тараққиётининг асосий ҳаракатлантирувчи 
кучи биологик жинсий майл(“либидо”) деб ҳисоблайди. Эриксоннинг 
таъкидлашича, инсоннинг ривожланиши, ўзаро боғлиқ уч жараёндан 
иборат: биология ўрганадиган жисмоний тараққиёт, психология 
ўрганадиган онгли “Мен”нинг ривожланиши, ижтимиой фанлар 
ўрганадиган ижтимоий ривожланиш. Тараққиётнинг асосий қонуни – 
“эпигенетик принцип “ бўлиб, ривожланишнинг ҳар бир янги босқичида 
Психогенетик йўналиш
Психодинамик назария
Персонологик 
назария
Когнитив-генетик 
назария

---

олдинги босқичларда бўлмаган янги ҳодиса ва ҳислатлар пайдо бўлади. 
Тараққиётнинг янги фазасига ўтиш “норматив инқироз” шаклида ўтади, 
у ташқаридан патологик ҳодисага ўхшайди, лекин ўсишнинг нормал 
қийинчиликларини ифодалайди. 
Тараққиётнинг янги босқичига ўтиш олдинги босқичга хос бўлган 
асосий қарама-қаршиликни ҳал қилиш асосида мумкин бўлади. Агар 
қарама-қаршилик ҳал қилинмаса у албатта кейин намоён бўлади. 
Эриксон ҳаётий циклни саккиз босқич (фаза) га бўлади. 
Биринчи босқич – гўдаклик. Унинг асосий мақсади – ташқи дунёга 
“ишониш” ҳиссини ҳосил қилишдир. Унинг асосий воситаси ота-
онанинг муҳаббати ва ғамхўрлигидир. Агар гўдакда “асосли ишониш “ 
вужудга келмаса, унда дунёга “асосли ишонмаслик”, хавотирланиш
ҳисси пайдо бўлади. 
Иккинчи босқич – илк болалик - болада уят ва шубҳаланиш каби 
ҳислар пайдо бўлади. Болада мустақиллик, маъсулият, тартиб ва 
интизомни ҳурматлаш каби хислатлар пайдо бўлади.
Учинчи босқич – ўйин ёши (5-7 ёш) ташаббус ҳисси, нимадир қилиш 
ҳисси пайдо бўлади. Бу ёшда гуруҳий ўйинлар, тенгдошлари билан 
мулоқот, хаёлнинг ривожланиши муҳим ҳисобланади. Бу ёшда адолат, 
қоидага мослигини тушуниш ҳисси пайдо бўлади. 

Тўртинчи босқич –мактаб ёшидаги янги психологик тузилма -
мақсадга эришиш қобилияти, ташаббускорлик ҳиссидир. 
Бешинчи босқич – ўспиринлик бўлиб, бошқаларга ўхшамаслик, 
индивидуаллик ҳиссининг пайдо бўлиши билан характерланади. 
Эриксон ўз-ўзини англаш, вақтни янгича ҳис қилиш, жинсий 
қизиқишлар шаклланиши механизмларини тўлиқ тавсифлайди. 
Олтинчи босқич – ёшлик – бошқалар билан интим психологик 
яқинлик, жумладан жинсий яқинлик эҳтиёжи ва қобилияти пайдо 
бўлади. 
Еттинчи босқич – етуклик даврида ҳаётий фаолиятнинг барча
соҳаларида ( меҳнатда, ижодиётда, ғамхўрликда, пушт қолдиришда, 
тажриба узатиш ва бошқаларда) маҳсулдорлик туйғуси узлуксиз 
ҳамроҳ бўлади ва эзгу ниятларнинг амалга ошишида туртки вазифасини 
бажаради.
Саккизинчи босқич, яъни қарилик – инсон сифатида ўз бурчини 
уддалай олганлигидан, турмушнинг кенг қамровлилигидан қаноатланиш 
туйғулари билан характерланади.