Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

ЎСМИР ШАХСИ 
ИНДИВИДУАЛ 
ПСИХОЛОГИК 
ЖИҲАТИ
ДУНЁҚАРАШ 
ЖИҲАТИ 
ИЖТИМОИЙ 
ПСИХОЛОГИК 
ЖИҲАТИ 
ПСИХИК 
ЖАРАЁНЛАРИ 
ПСИХИК 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
МАЪНАВИЙ
ҚИЁФАСИ 
БОШҚА 
ОДАМЛАРГА 
МУНОСАБАТИ 
ИЖТИМОИЙ 
РОЛЛАРИ 

---

Ўсмирлик ёшида психологик жиҳатдан энг муҳим ҳислат - вояга етиш 
ёки катталик ҳиссининг пайдо бўлиши алоҳида аҳамиятга эга. Катталик 
ҳисси ижтимоий-аҳлоқий соҳада, ақлий фаолиятда, қизиқишда, муносабатда, 
кўнгил олиш жараёнида, хулқ-атворнинг ташқи шаклларида ўз ифодасини 
топади. Ўсмирлик ёшига хос бўлган психологик хусусиятларни ўргана 
туриб, ўсмирлар шахсининг шаклланиб, ривожланиб, камолотга эришиш 
йўлларини ва унга таъсир этадиган биологик ва ижтимоий омилларнинг 
бевосита таъсирини тушуниш мумкин. Жинсий етилиш ўсмирнинг бу 
ёшдаги хулқ-атворига асосий биологик восита сифатида таъсир ўтказади. 
Лекин бу бевосита таъсирдир. Кичик ўсмир психологик "механизми" 
схематик равишда қуйидагича баҳоланади. Эндокрин гармонларини пайдо 
бўлиши ва уларнинг марказий нерв системасига таъсир қилиши билан 
боғлиқ бўлган жинсий етилишнинг бошланиши болалар фаоллигининг
жисмоний ва психологик имкониятларини оширади ҳамда уларнинг 
ўзларини катталардек ҳис этиш, мустақил бўлиш туйғуларини туюшлари 
учун қулай шарт-шароитларни олиб келади. Бироқ, психик ривожланишнинг 
бу босқичида ҳам бола ҳали мустақил ҳаракат қилишга тўла тайёр бўлмайди. 
Ижтимоий омиллар эса қуйидагилардир: кичик мактаб ёшидан ўрта 
мактабга ўтиш, яъни якка ўқитувчи раҳбарлигидан кўпчилик ўқитувчилар 
тасарруфига ўтиш ва мулоқотдаги ўзгаришлар ижтимоий фойдали 
ишларни кенгайтириб бориш, мустақил ва амалий ишларни кўпроқ 
бажариш, шу билан бирга боланинг оиладаги ўрнининг ҳам 
ўзгаришидир. Катта ўсмирларга нисбатан кичик ўсмирларда пайдо 
бўладиган келиша олмасликни улардаги жинсий етилиш билан эмас, балки 
атрофдаги шарт-шароитлар, оиладаги ота-она, ака-укаларнинг унга 
муносабати, маҳалла-кўй, яъни ижтимоий шароитлар таъсири билан боғлаш 
зарур.
Мана шу ижтимоий шароитларни улардаги психологик иқлимни 
ўзгартириш йўли билан ўсмирларнинг хулқ-атворига тўғридан-тўғри таъсир
кўрсатиш, ёмон хулқ-атвор, ўжарлик, камчиликларини
тан олмаслик каби 
салбий хислатларнинг олдини олиши мумкин. Бу даврда ўсмир бахтли 
болалик билан хайрлашган, лекин катталар ҳаётида ҳали ўз ўрнини топа 
олмаган ҳолатда бўлади. Ўсмир ўзининг қобилияти ва кучини тўғри 
баҳоламай туриб, мураккаб ҳаётий масалаларни ҳал килишга уринади, аммо 
фикр юритиш қобилияти юзаки бўлганлиги сабабли кундалик ҳаётида қатор 
камчиликларга йўл кўяди. Лекин у ўз хатосини тан олишдан кўра катталар