Ш. А. Агзамова, Э. А. Шамансурова, Д. К. Ганиева, С. А. Убайдуллаева

БРОНХ ЎПКА КАСАЛЛИКЛАРИДА ДАВОЛОВЧИ УҚАЛАШ 
Классик услуб асосида орқа, кўкрак қафаси ва қовурға оралиғларини 
уқалаши ремиссия даврида, нафас аъзоларини носпецефик сурункали 
касалликларида ўтказилади. Уқалаш таъсирида спирография кўрсаткичлари 
яхши томонга силжиши кузатилади. Муолажадан сўнг ўпкани тириклик 
сиғимини ўртача гипервентиляцияси кузатилади. Фақат медикаментоз даво 
олган назорат гурухидаги беморлар билан таққослаганда, ѐқорида 
келтирилган кўрсаткичларни ўзгариши кунни икинчи яримида кузатилган. 
Шундай қилиб, гипервентиляция дорилар таъсирида келиб чиққан, уқалаш 

---

386 
эса бронхларни кенгайтирувчи препаратларни яширинч таъсир қилиш 
даврини қисқартирган. 
Уқалаш дорилар таъсирини тезлаштириб, нафас чуқурлигини ошириб ва 
нафасни тезлигини камайтирб тежамли гипервентиляцияга олиб келади. 
Уқалаш олмаган беморларда гиперветиляция нафас чуқурлигини ошиши ва 
нафасни тезлашиши хисобига ошади. Кўкрак қафасини уқалаши бу касаллик 
натижасида бузилган кислотали-ишкорий холатни нормаллаштиради ва 
тўқималарга бронхоспазмолитик моддаларни тезроқ ўтишини таъминлайди, 
бу потенциаллаштирувчи эффектни тезлаштиради. Шу билан бирга 
фармокологик моддаларни камроқ қўллаш мумкин ва даволаш эффектига 
эртароқ эришиш мумкин. Уқалашни даволовчи гимнастикадан 1,5—2 соат 
олдин ўтказиш мақсадга муофиқдир, чунки уқалаш таъсирида респиратор 
тизимни функционал имкониятлари кескин ортади, бу эса жисмоний 
машқларни даволовчи таъсирини кенгроқ қўллашга имкон беради. 
Сурункали 
пневманияли 
беморларда, 
уқалаш 
таъсирида 
ўпка 
вентиляциясини позитив ўзгаришлари пулсни камаиши билан бирга 
кузатилади. Пулсни уқалашдан сўнг 1 минутига 6—12 га камаишини, дозани 
ва унинг таъсирини эффективлигини назорат қилиш учун қўллаш мумкин. 
Уқалаш усули. Муолажа вақтида бемор чалқанчасига ѐтади. Уқалашни 
бурун ва бурун учбурчаги сохасидан бошланади. Беморга қулай бўлиши учун 
кўзини юмишни таклиф қилинади. Сўнг кўкрак қафасини олдинги деворини 
уқалаш килинади. Бундан кейин беморни қорнига ѐтқизиб, қорин остига 
ѐстиқча қўйилиб, бошини пастроққа тушириб қўйилади ва орқасини уқалаш 
қилинади. Бунда беморни тирсак бўғимида букилган қўллари бошга таянч 
бўлади. Муолажа давомийлиги —11 — 13 мин. Даволаш курси 10—12 
муолажа. Биринчи 2—3 муолажалар кейингиларга нисбатан, камроқ куч 
билан ўтказилади. Уқалашни хар куни ѐки кун оро эрталаб ўтказишни тавсия 
этилади (нонуштадан 1 —1,5 соат кейин), шифохонага келгандан 4—5-
кундан бошлаб. Поликлиника шароитида уқалаш яллиғланиш жараѐни 
тингандан сўнг бошланади.

---

387 
Чўзилувчи пневманияли беморлар учун, Кузнецов О.Д. ишлаб чикан 
уқалаш усули ва техникаси асосий схема хисобланади ва уни беморни ѐки 
уқалашитни индивидуал хусусиятларига қараб ўзгартириш мумкин. Масалан, 
аѐлларда, эркакларга қцараганда уқалашни секинроқ ва пастроқ 
интенсивликда ўтказиш керак. Айрим ўзгаришлар патологик жараѐнни 
хусусиятлари билан боғлиқ бўлиши мумкин. Беморларда бронх-ўпка 
тизимидаги ўзгаришлар кўпроқ продуктив характерга эга бўлса 
(пневмосклероз), уқалаш методикасига кўпроқ уқалаш усулини киритиш 
керак — ишқалаш (бир қў билан икта қўл билан ишқалаш ва б.қ.). 
Деструктив жараѐн устун бўлган беморларда эса (бронхоэктазлар) вибрация 
усулини кшпайтириш керак (узлуксиз; лабил, чопиш, уриш, силталаш ва х.к.). 
Чузилувчан пневманияли беморлар учун уқалаш тавсия этишга 
қаршиликлар; яллиғланиш жараѐнини зўраиши, уқалашга умумий 
қаршиликлар: жараѐнни тиниш дварида балғамдаги қон иплари бу усул 
бўйича уқалаш тавсия этишга қаршилик бўлолмайди. 
Бронхиал астмада уқалашни узайтирилган нафас билан бажариладиган, 
нафас машқлари билан биргаликда олиб бориш жуда мухим. Т. Намикоши 
(1990) шиацу методикасини тавсия этади. У йўтални енгиллаштириш учун 
ўнг ва чап томондаги учта нуқтага, яни бўйинни орқа томонидаги, кураклар 
оралиғидаги ва кўкрак умуртқаларига босиш керак деб хисоблайди. Хуружни 
олдини олиш учун беморни ѐстиқсиз чалқанчасига ѐтқизиш керак ва тўрта 
бармоқ билан бир вақтда бўйинни орқа томонидаги 3-та нуқтага босиш керак. 
3 – 5 марта қайтариш керак. Сўнг бошни ѐстиқ тагига кўйиб, кўкрак қафасига 
қўл қафтини айланма харакатлари билан 10-марта кўкрак қафасига босиш 
керак ва уқалашни қоринга босиш билан тугатиш керак.