Sezgi turlari va uning xususiyatlari

Organik sezgilar

• Organik sezgilarning retseptorlari ichki organlarda: qizilo`ngach, me`da, ichak, qon tomirlari, o`pka va shu kabilarda joylashgan bo`ladi.
• Ichki organlardagi jarayonlar organik sezgi retseptorlarining qo`zg`atuvchilaridirlar. Ular quyidagilardan iboratdir:
• og`riq sezgilari;
• xush tuyg`ular;
• noxush tuyg`ular.

Ko’rish sezgilari.

• Inson tomonidan rang va yoruqlikni sezish ko’rish sezgilari tarkibiga kirib, seziladigan ranglar esa xromatik va axromatik turlarga bo’linadi.
• Psixofiziologik qonuniyatga binoan yoruqlik nurlari uchburchak shisha prizma orqali o’tib singanda shosil bo’ladigan ranglar xromatik ranglar deb atalib, ular kamalak ranglar shisoblanadi va tarkibiga qizil, zarqaldoq, sariq, yashil, shavorang, ko’k, binafsha tuslarini qamrab oladi. Biroq mazkur ranglarning turlari, ko’rinishlari tabiatda xilma-xil va nishoyatda ko’pdir. Odatda oq rang, qora rang, kul rang va ularning turlicha ko’rinishlari axromatik ranglar deb nomlanadi.

Eshitish sezgilari.

• Eshitish sezgilari tovushlarni eshitishdan iborat bo’lib, musiqaviy va shovqinli tovushlarni aks ettiradi.
• Odatda tovushlar oddiy va murakkab turlarga ajratiladi, ularning birinchisi tonlar, ikkinchisi esa bir necha tondan tashkil topadi. Tonlardan biri asosiy ton shisoblanadi va tovushning balandligini, kuchini belgilaydi, boshqalari qo’shiluvchi tovushlar sanalib, ular obertonlar deyiladi. Musiqa asboblaridan taralayotgan tovushlarning o’ziga xosligi fan tilida tembr deb ataladi. Shatto nutq tovushlari sham oshangli tovushlar (unli tovushlar) yoki shovqinlardan (undosh tovushlar) tashkil topgan bo’ladi.

Hid bilish sezgilari

• Shid yuilish sezgilariga shidlarni shis qilish kiradi va ularning organi burun kovagining yuqori tomoni shisoblanib, bu yerda shid bilish shujayralari shamda sezuvchi nerv tarmoqlari joylashgan, ular shilliq pardalarda botib turadi.
• Shidli moddalar sezuvchi nervni qo’zqaydi, shid bilish markazi bosh miya yarim sharlari orqa yuzasining pastki qismida mavjud deb taxmin qilinadi. Shidli moddalar shid bilish shujayralariga gaz sholatida ta'sir etib, kimyoviy reaksiyalar yo’li bilan ularni qo’zqatadi (ularning barchasi buqlanadi va eriydi). Odatda gaz sholatidagi shidli moddalar shavo bilan nafas olish jarayonida burun kovagiga kirib keladi, natijada aks ettirish sholati shosil bo’ladi.