“Сервис” илмий-амалий журнал

Ички бошқарув мақсадларида молиявий активларни айрим белгилари 
бўйича таснифлаш
 
№ 
Таснифлаш 
мезони 
(белгиси) 
Таснифлаш 
белгисига кўра 
молиявий 
активлар 
гуруҳлари 
Гуруҳга кирувчи молиявий 
активлар турлари 
1 
Амал қилиш 
ҳудудига 
кўра 
Мамлакат 
ичидаги 
молиявий 
активлар 
*кассадаги, банкдаги, йўлдаги пул 
маблағлари;
*ички қимматли қоғозларга 
киритилган;
*ички субъектларга киритилган таъсис 
бадаллари; 
*ички дебиторлик қарзлар. 
Мамлакатдан 
ташқаридаги 
молиявий 
активлар 
*хорижий 
давлатлардаги 
пул 
маблағлари; 
*хориждаги субъектларга киритилган 
таъсис бадаллари; 
*хорижий 
субъектларга 
берилган 
кредит ва қарзлар. 
 
 
 
 
 
2 
Айланиш 
тезлигига 
кўра 
Тез ликвидли 
(айланувчи) 
молиявий 
активлар 
*кассадаги миллий ва хорижий пул 
маблағлари; 
*банкдаги миллий ва хорижий пул 
маблағлари; 
*йўлдаги миллий ва хорижий пул 
маблағлари. 
Секин айланувчи
молиявий 
активлар 
*жорий дебиторлик қарзлар; 
*пулли эквивалентлар; 
*қисқа муддатли берилган кредитлар 
ва қарзлар; 
*қисқа муддатларга депозит счётларга 
қўйилган маблағлар. 
Оборотдан узоқ *қимматли 
қоғозларга 
киритилган 

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
146 
муддатларга 
четлатилган 
молиявий 
активлар 
молиявий инвестициялар; 
*таъсис бадали сифатида бошқа 
субъектларга киритилган маблағлар; 
*узоқ муддатларга берилган кредит ва 
қарзлар; 
*узоқ муддатларга музлатилган ёки 
муддати узайтирилган дебиторлик 
қарзлар. 
3 
Қайтиш 
муддатига 
кўра 
Қайтариш муд-
дати 
ўтмаган
молиявий 
активлар 
*берилган кредит ва қарзлар; 
*дебиторлик қарзлар; 
*депозит счётлардаги маблағлар. 
Қайтариш 
муддати 
ўтиб 
кетган молиявий 
активлар 
*берилган кредит ва қарзлар; 
*дебиторлик қарзлар; 
*депозит счётлардаги маблағлар. 
4 
Даъво 
муддатига 
кўра 
Даъво муддати 
ўтмаган молия-
вий активлар 
*берилган кредит ва қарзлар; 
*дебиторлик қарзлар; 
*депозит счётлардаги маблағлар. 
Даъво муддати 
ўтиб 
кетган 
молиявий 
активлар 
*берилган кредит ва қарзлар; 
*шубҳали дебиторлик қарзлар; 
*депозит счётлардаги маблағлар. 
 
Таъкидлаш жоизки, ҳозирги пайтда корхоналарда корпоратив бошқарув 
тизими олдига қўйилаётган вазифалар молиявий ҳисоботнинг активлар, шу 
жумладан молиявий активлар тўғрисида ахборот бериш имкониятларини 
кенгайтиришни тақозо этмоқда. Чунончи, бундай зарурат Ўзбекистон 
Республикаси биринчи Президентининг 2015 йил 24 апрелдаги "Акциядорлик 
жамиятларида замонавий корпоратив бошқарув услубларини жорий этиш чора-
тадбирлари тўғрисида" ПФ-4720-сонли фармони ва Ўзбекистон Республикаси 
Вазирлар Маҳкамасининг ушбу фармонни бажариш юзасидан 2015 йил 28 июлда 
қабул қилинган “Давлат улуши бўлган акциядорлик жамиятлари ва бошқа 
хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти самарадорлигини баҳолаш мезонларини 
жорий этиш тўғрисида» 207-сон қарори ҳамда ушбу қарор билан тасдиқланган 
“Давлат улуши бўлган акциядорлик жамиятлари ва бошқа хўжалик юритувчи 
субъектлар фаолияти самарадорлигини баҳолаш мезонлари тўғрисида НИЗОМ»да 
белгиланган талаблар ижросидан келиб чиқади.
Бироқ, ҳозирги пайтда ҳалқаро амалиётда қўлланилаётган «Баланс 
ҳисоботи» ёки «Молиявий ҳолат тўғрисида ҳисобот», шунингдек бизнинг 
республикамизда қўлланилаётган «Бухгалтерия баланси» корхоналарнинг 
молиявий активлари тўғрисида на умумий маълумотларни, на унинг алоҳида 
турлари тўғрисидаги маълумотларни тизимланган ва гуруҳланган тарзда 
ёритмайди. Бу, ўз навбатида, молиявий ҳисоботларнинг ахборот бериш 
борасидаги фойдалилик (нафлик) даражасини маълум даражада пасайишига сабаб 
бўлмоқда. Шунингдек, ушбу ҳисобот шаклларининг ахборот чекловлари 
корпоратив бошқарув тизими самарадорлигини холис аудиторлар томонидан 
баҳолашда ҳам кўплаб қийинчиликларни туғдирмоқда. 
Бизнинг фикримизча, молиявий ҳисоботнинг номлари юқорида зикр этилган 
халқаро ва миллий шакллари корхоналарнинг молиявий активлари тўғрисида 
уларнинг юқорида келтирилган таснифлаш мезонлари (белгилари) бўйича 

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
147
тизимланган ва гуруҳланган ахборотларни бериши лозим. Чунончи,ушбу 
ҳисоботнинг «Узоқ муддатли активлар» ва «Жорий активлар» бўлимларида, мос 
равишда, узоқ ва қисқа муддатли молиявий активларнинг умумий суммаси, 
шунингдек уларнинг алоҳида турлари суммалари махсус моддаларда акс 
эттирилиши мақсадга мувофиқ. Ушбу тартибни халқаро ва миллий ҳисоб 
амалиётига татбиқ этиш, бизнинг фикримизча, молиявий ҳисоботнинг ахборот 
бериш имкониятларини янада оширади.