|
суръати
, %
Сони,
минг
киши
Ўсиш
суръат
и, %
Сони,
минг
киши
Ўсиш
суръат
и, %
2000
8983,0
100,0
517,67
100,0
36,8
100,0
183,6
100,0
2005
10196,3 113,5
535,78
103,50
34,1
92,7
278,7
151,8
2010
11628,4 129,4
483,06
93,31
35,6
96,7
274,5
149,5
2015
13058,3 145,4
452,39
87,39
36,8
100,0
264,3
144,0
2019
13464,3 149,9
544,80
105,24
37,4
101,7
425,6
231,8
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, жами банд бўлган ишчи ва
хизматчилар сонининг ўсиш суръати 2000-2015 йиллар давомида 145,4 %га ўсган. Шу
даврда маорифда банд бўлганлар сони камайган 2015 йилда 2000 йилга нисбатан 87,4 %ни
ташкил қилган, халос. Фан ва илмий хизмат кўрсатишда аҳвол шу ўн беш йил давомида
1
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитасининг тегишли йиллар бўйича маълумотлари асосида муаллиф
томонидан шакллантирилди.
Йиллар
Мамлакатда ЯИМ ҳажми
Аҳолининг сони
Суммаси
млрд. сўм
Ўсиш
суръати
2000
йилга
нисбатан
%
Ўсиш
суръати
ҳар беш
йилга
нисбатан
%
Сони,
минг
киши
Ўсиш
суръати
2000
йилга
нисбатан
%
Ўсиш
суръати
ҳар беш
йилга
нисбатан
%
2000
3 255,6
100,0
100,0
24813,1
100,0
100,0
2005
15923,4
489,1
489,1
26312,7
106,0
106,0
2010
74 042,0
2274,3
465,0
29123,4
117,4
110,7
2015
210 183,1
6456,1
238,9
31575,3
127,3
108,4
2019
511 838,1
15721,8
243,5
33 905,8
136,6
107,4
“Сервис” илмий-амалий журнал
2020 йил 4-сон
83
ўзгармаган, яъни 100,0 %ни ташкил қилган. Шу даврда олий таълим муассасалларида
талабалар сони 144,0%га ошган. Яъни, жами банд бўлган ишчи ва хизматчилар сонининг
ўсишига нисбатан 1,4%га (145,4 – 144,0) кам. Умуман олганда, ушбу ҳолатни
мамлакатимиз инновацион салоҳиятининг ўсишида аянчли ҳолат сифатида баҳолаш
мумкин. Талабалар сони 2017 йилдан бошлаб ўса бошлади. 2015-2019 йилларда талабалар
сонинг ўсиш суръати 161,0 %ни (425,6*100/264,3) ташкил қилмоқда. Жами банд бўлган
ишчи ва хизматчилар сонининг ўсиш суръати 2015-2019 йилларда 103,1 %ни
(13464,3*100/13058,3) ташкил қилади. Кўриниб турибдики, банд аҳолининг таркибида
талабаларнинг улуши шу йилларда кескин ўсган. 2015 йилда ушбу кўрсаткич 2,02 %ни
(264,3*100,0/13058,3) ташкил қилган бўлса, 2019 йилда эса 3,16 %га (425,6*100/13464,3)
тенг бўлган. Кўриниб турибдики, ушбу кўрсаткич охирги йилларда ошиб бормоқда. Аммо
ушбу кўрсаткичнинг даражасини ҳали оқлаб бўлмайди. Чунки халқаро кўрсаткичлардан
2,0-2,5 баробар кам. Буни бизнинг ҳозирги инновацион ривожланиш заруратидан келиб
чиқиб, унинг миқдорини кескин ошириш керак. Бежиз Президентимиз ушбу масалага жуда
катта аҳамият бераѐтган эмас.
Аҳоли кўпайган бир пайтда табиийки, ўқувчилар сони ҳам ошади. Аммо
ўқитувчилар сонининг камайишини қандай баҳолаш мумкин. Мамлакатимизда
мустақилликнинг дастлабки йилларидан бюджет ходимларини қисқартириш тенденцияси
кетган эди. Бу кўр-кўрона ҳамма соҳага татбиқ қилинди. Шу жумладан, маориф соҳасига
ҳамда фан ва илмий хизмат кўрсатиш соҳасига ҳам жорий қилинди. Бундай шароитда
жамиятнинг интеллектуал салоҳияти қандай қилиб ривожланиши мумкин. Албатта, бу
жуда қийин. Ҳозир ҳам талабалар сонига нисбатан ўқитувчилар сони қисқартирилмоқда.
Фан ва илмий хизмат кўрсатиш соҳасида банд бўлганлар сони 2015 йилгача
камайиб келинди. Ушбу соҳа эндигина ўсиш тенденциясига эга бўлди. 2015 йилда ушбу
соҳа ходимларининг улуши 0,27 %ни (35,8*100/13058,3) ташкил қилган бўлса, 2019 йилда
ҳам ушбу кўрсаткич ўзгармасдан қолган ва 0,28 %га (37.4*100/13464,3) тенг бўлган. Ушбу
ҳолат жуда аянчли кўрсаткич. Ушбу соҳа ходимларининг ўсиш суръати 2015-2019
йилларда 101,7 %ни (37,4*100/36,8) ташкил қилди.
Кўриниб турибдики, фан ва илмий хизмат кўрсатиш соҳасида банд бўлганлар сони
эндигина ўсиш тенденциясига эга бўлмоқда. Ушбу кўрсаткич жаҳондаги ривожланган
мамлакатлар даражасига етишимиз учун ҳал кўп ишларни амалга оширишимизга тўғри
келади.
Энди масалага янада ойдинлик киритиш учун олий таълим муассасалари сони ва
иқтисодиѐтда банд бўлган олий маълумотлилар сони билан қиѐслаш лозим бўлади.
Тадқиқотлар кўрсатдики, олий таълим муассасаларининг сони 2000-2019 йиллар давомида
167,2 %га ўсган. Иқтисодиѐтда банд бўлган олий маълумотли аҳолининг сони 265,6 %
ўсган. Бунинг натижасида умумий банд аҳолининг таркибида олий маълумотли аҳолининг
улуши 2000 йилдаги 20,2 % ўрнига 2019 йилга келиб, 35,8 %ни ташкил қилади, яъни 15,6
%га (35,8 – 20,2) кўпайган. Ушбу кўрсаткич бўйича ижобий тенденция кетмоқда. Аммо
ушбу улуш ривожланган мамлакатлар кўрсаткичларига нисбатан (80,0-85,0 %) анча паст.
Иқтисодиѐтда банд бўлган аҳолининг сони 2000-2019 йил давомида 149,9 %ни
ташкил қилган. Бу узлуксиз ўсиш тенденциясига эга. Агар ушбу кўрсаткични ҳам беш
йилликлар бўйича таҳлил қилинадиган бўлсак, қуйидаги ҳолатни кузатиш мумкин. 2000-
2005 йил давомида мазкур кўрсаткичнинг ўсиш суръати 113,5 %ни ташкил қилган. Бу олий
таълим муассасаларининг ўсиш суръатига нисбатан анча юқори. Худди шундай ҳолатни
2005-2010 йиллар давомида ҳам кузатиш мумкин. Шу даврда мазкур кўрсаткич 114,0 %га
(11628,4*100/10196,3) ўсган. Ушбу кўрсаткичнинг олий ўқув юртлари ўсиш суръатига
нисбатан жадаллик коэффициенти шу даврда 1,12 ни (114,0/103,2) ташкил қилади.
Иқтисодиѐтда банд бўлган аҳолининг ўсиш суръати 2010-2015 йиллар давомида 110,2 %га
(12818,4 *100/11628,4) ўсган. Бу ҳам олий ўқув муассасалари сонининг ўсишига (106,2 %)
нисбатан анча юқори. Кейинги 4 йил ичида ҳам мазкур кўрсаткичнинг ўсиши бироз кам
бўлган. 2015-2019 йилларда мазкур кўрсаткичнинг ўсиш суръати 105,0 %ни
Do'stlaringiz bilan baham: |
