Sertifikatlastiriw tiykarlari

IV-BOB. SHET MAMLEKETLERDE MUWAPIQLIQTI BAHALAW HÁM SERTIFIKATLASTIRIW ISKERLIGI

4. 1. Muwapıqlıqtı tastıyıqlaw salasındaǵı túsinikler jáne onıń mánisi

Muwapıqlıqtı bahalaw ónim, process, sistemaǵa salıstırǵanda ornatılǵan talaplardı shaxslar yamasa keńseler tárepinen bahalawdı ámelge asırıwdıń atqarılıwın tastıyıqlaw zárúriyatı menen baylanıslı. Muwapıqlıqtı tastıyıqlaw ónim, process, sistema, shaxslar yamasa keńselerdi xalıq aralıq, aymaqlıq yamasa milliy standartlarǵa tiyisli normativ hújjetlerge muwapıq bayanlanǵan talaplardıń atqarılıwın kepillik beriwge xızmet etedi (4. 1-súwret).

Xalıq aralıq standartlardı hámme tárepleme uyqaslastırıw hám tán alınıwı sawdada texnikalıq tosqınlıqlardı saplastırıw hám básekin rawajlandırıwdıń nátiyjeli qurallarınan biri. Pán-texnikanıń jedel pát penen rawajlanıwı, islep shıǵarıw hám ekonomikalıq sistemalardı birden-bir ekonomikalıq siyasat tiykarında óz-ara baylanısqan halda rawajlanıwı hám de xalıq aralıq sawda-satıqtı keńeytiwde muwapıqlıqtı bahalaw sisteması hám atqarılatuǵın processlerdi birdeylestiriw zárúriyatı júzege kelip atır. Sonı tastıyıqlab ótiw kerek, barlıq sistemalar hám muwapıqlıqtı bahalaw processlerinde barlıq qızıǵıwshı táreplerdi tartıw, ashıq-aydınlıq hám sawdada artıqsha tosqınlıqlardı jaratpaw, aqsha-huqıqların sheklemeslıgın názerde tutıp maqsetli háreket etiliwi kerek. Sol maqsette dúnya boyınsha tán alınǵan standartlastırıw boyınsha xalıq aralıq shólkem barlıq mámleketler, yaǵnıy rawajlanıp atırǵan mámleketler ushın da muwapıqlıqtı bahalaw sistemasında qatar xalıq aralıq standartlardı ámeliy anıqlap bergen.

Muwapıqlıqtı bahalawdıń tiykarǵı principlerı ISO/IEC 60 xalıq aralıq qollanbasında keltirilgen. Muwapıqlıqtı bahalaw iskerliginde qatnasıwshı barlıq shólkemler, atap aytqanda, muwapıqlıqtı bahalaw hám akkreditlestiriw boyınsha keńseler tómendegi shártlerdi orınlawları kerek:

- xalıqara standartlar hám ISO/IEC qollanba larına tıykarlanıp, óz xızmetlerin aparıwı ;

- o'zinıń texnikalıq uqıplıǵın saqlap turıw, yaǵnıy muwapıqlıqtı bahalaw nátiyjeleriniń tán alınıwın ápiwayılastırıw hám ónim, process, sistema, shaxs yamasa keńselerdi ornatılǵan talaplarǵa muwapıqlıǵın jeterli dárejede kepillik beriwi;

- hámme jasırın maǵlıwmatlardı qorǵawı ;

- o'z iskerligin kásiplik hadallıq penen ámelge asırıwı, ádep-etika principlerine ámel qılıw hám kemsitpewge qaratılǵan tárzde, sonıń menen birge, táreplerdiń barlıq dawlarınan ózin shetke alıwı ;

- adalatlı hám nátiyjeli tárzde operativlik penen islewi, talapnamanı kórip shıǵıwı hám bahalawdı orınlawı ;

- shikayat yamasa apellyatsiya jaǵdayların kórip shıǵıwda ádalatlı hám nátiyjeli tárzde, operativlik penen tuwrılawshı ámellerdi ámelge asırıwı zárúr;

- muwapıqlıqtı bahalaw, muwapıqlıq gúwalıǵın beriw tuwralıǵı tastıyıqlaytuǵın qarar yamasa onıń biykar etiliwi, bıykarlaw, toqtatıw hám iskerlikke shek qoyıw boyınsha xızmetleri haqqındaǵı jazıwlardı júrgiziw hám de saqlawı ;

- hámme arzashılarǵa usınılıp atırǵan xızmetler jáne onıń ushın tólew shártleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardı usınıwǵa tayınlıǵı hám de beriletuǵın sertifikatlar, akkreditlew tarawı hám h. lar haqqında maǵlıwmatlar bar ekenligi;

- o'zinıń uqıplılıǵın muwapıq mexanizmler (mısalı, akkreditlew, ekspert bahalaw ) den paydalanıw jolı menen kórsetiwi;

- muwapıqlıqtı bahalaw procesi haqqında muwapıq hújjetlestirilgen kórsetpe menen esabattı, zárúriyat bolsa, anıqlanǵan saykes emesliklerdi yamasa talap etilgen tuwrılawshı ámellerdi arzashıǵa usınıwı ;

- muwapıqlıq belgisinen paydalanılǵan jaǵdaylarda bul belgi menen baylanıslı bolǵan nadurıs paydalanıwlardan qorǵaw ushın qollaw qaǵıydaları yamasa shártlerin támiyinlewi;

- rawajlanıpatırǵan mámleketler qatnasıwı menen baylanıslı bolǵan mashqalalardi hám rawajlanǵan mámleketler iskerlik nátiyjelerinen paydalanıwdı esapqa alıw.

Tiykar saliwshi ISO/IEC 17000 xalıq aralıq standartı boyınsha muwapıqlıqtı bahalaw bul “ónim, process, sistema, shaxs yamasa keńselerge berilgen talaplardıń atqarılıwın tiykarlaw yamasa tastıyıqlaw” dep kórsetilgen. Bunda muwapıqlıqtı bahalaw degende sınaw, qadaǵalaw, muwapıqlıqtı tastıyıqlaw hám de muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha akkreditlengen keńseler sıyaqlı iskerlik túrleri túsiniledi. Sınaw laboratoriyaları, sertifikatlastırıw boyınsha keńseler hám qadaǵalaw keńseleri hám de muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha keńselerdi akkreditlewda keńselerdiń muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha ámelge asırıp atırǵan xızmetleri muwapıqlastırıladı. “Muwapıqlıqtı tastıyıqlaw” procesi “arzanı, obiektti tekseriwden keyin belgilengen talaplardı orınlawın tastıyıqlanǵanlıǵı haqqındaǵı qarar qabıl etilgenligi tiykarında (sertifikat kórinisinde rásmiy hújjet yamasa muwapıqlıǵı haqqında dekloratsiya ) beriw” retinde kórsetilgen process bolıp tabıladı.

ISO/IEC 17000 standartı boyınsha akkreditatsiya bul “muwapıqlıqtı tastıyıqlaytuǵın úshinshi tárep, muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha mekemege tiyisli bolıp, muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha arnawlı bir tapsırmalardı orınlaw ushın onıń uqıplılıǵın rásmiy tastıyıqlawǵa xızmet etedi”.

Ónim termini “process nátiyjesi” retinde ańlatpa etiledi. Onıń ushın ónim qawipsiz bolıp, jaqsı sapaǵa ıyelewi shárt. Sonı esten shıǵarmaw kerek, ol qanday da talaplarǵa muwapıq bolıwı jáne bul muwapıqlıqtıń isenimli tastıyıqlawdı qanday da ańlatpasın támiyinleniwi shárt. O'zDSt ISO 9000:2009 standartı ónimlerdiń tiykarǵı tórt túrin bildiredi: apparatlar, qayta islenetuǵın materiallar, xızmetler hám programmalıq támiynat. “Muwapıq” sózi bolsa “ornatılǵan talaplardı atqarılıwi” mánisin ańlatadı. Ónimlerge, birinshi náwbette, qawipsizlik boyınsha reglamentlarda hám de húkimet tárepinen tastıyıqlanǵan reglamentlar menen uyqaslasqan normativ hújjet (standart, texnikalıq shárt) larda talaplar ornatılǵan.

Muwapıqlıqtı tastıyıqlawda eki tiykarǵı jantasıw ámeldegi bolıp, bular ónimlerdi sertifikatlastırıw hám dekloratsiya etiliwi bolıp tabıladı. Muwapıqlıq haqqındaǵı dekloratsiyanı usınıw yamasa sertifikattı beriw muwapıqlıqtı tastıyıqlawdıń nátiyjeleri bolıp esaplanadı. Muwapıqlıqtı tastıyıqlawdı qarıydarlar da ámelge asırıwları múmkin, biraq bunda rásmiy hújjet toltırilmaydi.

Sertifikatlastırıw degende “ónim, process, sistema yamasa xızmetkerlerdiń berilgen talaplarǵa muwapıqlıǵın jazba túrde tastıyıqlaytuǵın úshinshi tárep járdemindegi process” túsiniledi. Sertifikatlastırıw uyqas túrde barlıq obiektler muwapıqlıǵın bahalawdı istisno qılıw ushın tap muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha keńselerde ayrimjaǵdaylarda “akkreditlew” termini de qollanıladı.

Dekloratsiyalaw waqtında ónim muwapıqlıǵın tastıyıqlawdı islepshıǵarıwshıniń ózi yamasa onıń rásmiy wákilleri,jetkerip beriwshileri de ámelge asırıwadı.

Úshinshi tárep bul ónimdi bahalaw hám sınap kóriwge uqıplı mekeme bolıp, ol jetkizip beriwshilerden (birinshi tárep) hám qarıydarlardan (ekinshi tárep) da ǵárezsiz bolıwı kerek.

Bunda muwapıqlıqtı sertifikatlastırıw degende “ónimdi arnawlı bir normativ hújjetke muwapıq kerekli isenimlilik penen támiyinlengen hám de identifikaciyalanǵan tárzdegi tastıyıqlaytuǵın hám sertifikatlastırıw qaǵıydaları boyınsha berilgen hújjet” túsiniledi. Dekloratsiya bolsa jetkizip beriwshi muwapıqlıq haqqındaǵı “jetkizip berilip atırǵan ónimdi arnawlı bir normativ hújjetler talaplarına muwapıqlıǵın (jaratılǵanlıǵın juwapkerlik menen tastıyıqlaw ) jazba túrde kepillik beriw” túsiniledi.

Sertifikat yamasa dekloratsiya normativ hújjetlerdiń barlıq talaplarına salıstırǵanda salıstırmalı bolıwı hám de onıń bólek bólimi yamasa ónimniń arnawlı bir xarakteristikaları hújjettiń ózinde anıq etip aytıp ótilgen boladı. Sertifikatqa yamasa dekloratsiyaǵa usınıs qılınıp atırǵan maǵlıwmatlar, muwapıqlıqtı bahalaw nátiyjeleri menen onı salıstırıw, júzege kelgen tiykarlawdı bul hújjetlerde rásmiylestiriw múmkinshiliklerin támiyinlew kerek.

Muwapıqlıqtı bahalawdı belgilengen talaplarǵa muwapıqlıq dárejesi hám de buǵan baylanıslı iskerlik túrlerin sınap kóriw, ólshew, qadaǵalaw hám audit retinde úzliksiz tekseriw dep esaplaw múmkin (4. 2-súwret).

Dúnya ámeliyatında ónimler, processler, xızmetler qawipsizligin kóplegen qadaǵalaw usılları hám processlerin hár qıylı keńseler,shólkemler atqaradı. Bul ónim qawipsizligi hám sapası qadaǵalawı boyınsha iskerlikti buyırtpa ónim qabıllaw hám mákemelik tekseriw, sanitar-gigienik qadaǵalaw mámleket keńseleri, standartlarǵa ámel qılıw ústinen mámleket qadaǵalawların milliy qarıydar shólkemler atqaradı.