Sertifikatlastiriw tiykarlari

1.4. Sertifikatlastırwıdıń nızamlıq hám normativ tiykarları

Harqanday iskerlik yaki taraw ne maqsetdi kózlewine qaramastan albette nizamlastiriliwi, tartipke saliniwi, iskerlikti alip bariw bolsa ma’lim hu’jjetler tiykarinda alip bariliwi talap etiledi. Sondayaq, sertifikatlastiriw iskerlik da bunnan jiraq emes.

To’mende bul tarawdin’ nizanliq tiykari ha’m nizamasti hujjetleri haqqinda tu’sinik bermekshimiz, Sertifikatlastiriwdin’ nizamliq ha’m normative tiykarlari 1.1-suwretinde keltirilgen.

O’zbekstan Respublikasi Joqari Ken’es tarepinen sertifikatlastiriw maseleleri boyinsha qabil qilin,an nizamlar:

• 
  O‘zbekistan Respublikasinin’ “O’nim ha’m xizmetlerdi sertifikatlastiriw haqqinda”,i nizami;
  
• 
  O‘zbekistan Respulikasinin’ “Sertifikatlastiriw haqqinda”,i nizami;
  
• 
  Ózbekstan Respublikasinıń “Azıq-ovqat ónimleri sapai hám qawipsizligi haqqındaǵı‘ǵı qonuni;
  
• 
  Ózbekstan Respublikasinıń “Tutınıwshılar huquqlarini himoya qilish haqqındaǵı‘ǵı qonuni;
  
• 
  Ózbekstan Respublikasinıń “O‘simliklarnıń karantini haqqında”ǵı qonun;
  
• 
  Ózbekstan Respublikasinıń “Reklama haqqında”ǵı qonuni.
  
• 
  Ózbekstan Respublikasinıń “Muwapıqlıqtı bahalaw haqqında”ǵı qonuni hám h.
  

1.1-rasm. Sertifikatlastırıwdıń nızamlıq hám normative tiykarı.

Ónimlerdiń qawipsizligi hám joqarı sapalılıǵın támiyinlew formalarınan biri retinde sertifikatlar dúnyada tán alındı.

Sertifikatlastırıw principlerıni islep shıǵıw salasında toplanǵan xalıq aralıq shólkemler tájiriybeleri MDHnıń hámme mámleketlerinde keń qollanılıp atır. Ózbekstanda 1992- jıldan sertifikatlastırıw boyınsha xalıq aralıq sistema jumıslarında qatnasıw hám shártlesiwi sertifikatlastırıwdıń nızamlı tiykarın jarattı.

Ónimlerdi sertifikatlastırıwdı ótkeriw jumısları aldın jergilikli ónimniń normativ hújjetlerin ISO, IEC hám basqa xalıq aralıq shólkemlerdiń xalıq aralıq standartlarına uyqas (mámleket standartları, texnikalıq shártler) keltiriw boyınsha, hám de bul ónimlerge normativ hújjetler islep shıǵıw, ónimge sertifikatlastırıw talapların ornatıw boyınsha “O'zstandart” agenlıǵı menen sheriklikte mápdar ministrlikler hám mákemeler jumıslar alıpbardı .

Sertifikatlastırıw boyınsha toplanǵan tájiriybe jumısları Ózbekstan Respublikasında ónim hám xızmetlerdi sertifikatlastırıwdı keń túrde júrgiziw hám basqıshpa-basqısh engiziw múmkinshiligin berdi.

Respublikada sertifikatlastırıw tiykarınan 1993-jıl 28-dekabrde Respublika Joqarı Keńesiniń Ózbekstan Respublikası “Ónim hám xızmetlerdi sertifikatlastırıw haqqında’‘ǵı Nızamınıń qabıl etiliwi menen kiritilgen.

Nızamda aytılǵan, Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesi janındaǵı Ózbekstan mámleket standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw orayı (O'zdavstandart) Ózbekstan Respublikasınıń sertifikatlastırıw boyınsha milliy mekemesi bolıp esaplanadı. Ministrler Mákemesiniń 2002-jılb 3-oktyabrdegi № 342 sanlı “Standartlastırıw, metrologıya hám ónim hám xızmetlerdi sertifikatlastırıw sistemasın jetilistiriw boyınsha ilajlar haqqında’‘ǵı sheshimi menen O'zdavstandart Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi (“O'zstandart” agentligi) ne ózgertirildi.

Nızamǵa muwapıq, Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesi tastıyıqlaǵan májburiy sertifikatlastırıwda turıwshı ónim hám xızmetler dizimi boyınsha hám de, olardıń nızamshılıq aktlarida kórilgen jaǵdaylar boyınsha sertifikatlastırıw ámelge asırıladı. Dáslepki dizim 1994-jıl Ministrler Mákemesisiniń № 409 sanlı sheshimine kiritilip hám keyinirek 2004-jıl 6-iyulda № 318 sanlı májburiy muwapıqlıqtı tastıyıqlawǵa kiretuǵın ónim hám xızmetlerdiń jańa qısqartırılǵan dizimi kirgizildi. Bunnan tısqarı, muwapıqlıqtı tastıyıqlaw procesin ápiwayılastırıw maqsetinde bul dizimde belgilengen bir qansha ónim túrleri muwapıqlıǵın támiynatshı dekloratsiyalaw jolı menen tastıyıqlawı múmkin. Bular úlken qawip-qaterlerine baylanıslı bolmaǵan túrdegi ónim hám xızmetler bolıp tabıladı. Qarar, sonıń menen birge, ornatılǵan talaplarǵa ónim muwapıqlıǵın tastıyıqlaw hám dekloratsiyalaw tártipleriniń zamanagóy sistemaların kirgiziw haqqındaǵı talaplardan quralǵan.

Májburiy sertifikatlastırıwdı ótkeriw boyınsha islerdi shólkemlestiriwde “O'zstandart” agentligi yamasa onıń tapsırmaları boyınsha basqa soǵan uqsas májburiy sertifikatlastırıw keńseleri hám olardı akkreditlestiriwshi keńseleri úlken úleslerin qosıwǵan.

Májburiy sertifikatlastırıw qatnasıwshısıları “O'zstandart” agentligi, akkreditlengen sertifikatlastırıw keńseleri, sertifikatlastırıw boyınsha soǵan uqsas islerdi alıp baratuǵın kepillikli akkreditlengen sınaw laboratoriyaları (oraylar ), talaban, tayarlawshı hám basqa ónim támiynatshıları bolıp esaplanadı.

Nızamda “O'zstandart” agentligi hám májburiy sertifikatlastırıw boyınsha islerdi aparıwda óz úlesin qosqan basqa sertifikatlastırıw keńseleri, bir túrdegi ónimlerdi sertifikatlastırıw sistemasın jaratıw huqıqı berilip, muwapıqlıqtı tastıyıqlaw jolların tańlawdı ámelge asırıwı kórilgen. Sertifikatlastırıwdı tikkeley akkreditlengen sertifikatlastırıw keńseleri hám sertifikatlastırıw sınawların - akkreditlengen sınaw laboratoriyaları ámelge asıradı.

Nızam № 342 sanlı qarardı esapqa alıp, sertifikatlastırıw milliy sisteması subektlerin akkreditlestiriw muwapıqlastırıw boyınsha islerdi alıp baratuǵın “O'zstandart” agentligi quramında jaratılǵan akkreditlestiriw milliy mekemesi (Akkreditlestiriw hám inspektsiya qadaǵalawı boyınsha basqarma ) ámelge asırıwı belgilengen.

Nızamda import qılınıp atırǵan ónimlerdi alıp keliw shártlerin anıqlanǵan. Ózbekstan Respublikasında ónimlerdi jetkizip beriw boyınsha dúzilipatırǵan shártnamalardıń shártlerinde májburiy sertifikatlastırıwda turǵan ónimlerdiń ornatılǵan talaplarǵa muwapıqlıǵın tastıyıqlaytuǵın muwapıqlıq belgisi hám sertifikatlarınıń bar ekenligi názerde tutılǵan. Belgilengen sertifikatlastırıw hám muwapıqlıq belgileri Ózbekstan Respublikasınıń kepillikli keńseleri tárepinen berilgen hám tán alınǵan bolıwı kerek.

Milliy sistema yamasa “O'zstandart” agentligi tán alǵan basqa mámleketler sertifikatları hám muwapıqlıq belgilerin talaban (támiynatshı ) respublika aymaǵınan basqa mámleketke ónimdi alıp shıǵıwǵa ruxsat alıw ushın bajıxana qadaǵalawı mekemesine, júk bajıxana dekloratsiyası menen birge sertifikatlardı usınıw kerekli hújjet bolıp esaplanadı.

Bajıxana qadaǵalaw keńseleri alıp kelinip atırǵan ónimniń qawipsizligin tastıyıqlaytuǵın hújjet bolmaǵan halda, “O'zstandart” agentligin xabardar etedi hám sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń qaǵıydaları menen shet el sertifikat tán alınadı yamasa ónimdi sertifikatlastırıwdı ótkeriw haqqındaǵı sheshimgeshe onı alıp keliw qadaǵan etiledi.

Nızam qálegen sertifikatlastırıw salasında nızamlı múnásebetlerin basqaradi. Ol yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qızıǵıwshılıqları boyınsha sertifikatlastırıwdı ótkeriw hám normativ hújjetler talaplarına muwapıqlıǵın tastıyıqlaw ushın qálegen ónimlerdi sertifikatlastırıwǵa úndewi múmkin.

Iqtıyarıy sertifikatlastırıwdı “O'zstandart” agentligi ornatılǵan tártipte akkreditlengen yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar ámelge asırıw huqıqına iye.

Qálegen sertifikatlastırıw sistemasınıń sertifikatlastırıw tártibi hám qaǵıydaları xarakteristikaların “O'zstandart” agentligi menen shártlesiw boyınsha akkreditlengen sertifikatlastırıw keńseleri ornatadı.

“Ónim hám xızmetlerdi sertifikatlastırıw haqqında’‘ǵı Nızam májburiy sertifikatlastırıw qaǵıydalarına ámel etiliwi boyınsha qadaǵalawı hám tekseriw máselelerinde basqaradi.

Sertifikatlastırılǵan ónim, sapanı basqarıw sisteması, islep shıǵarıw, akkreditlengen sınaw laboratoriyaları (orayları ), sertifikatlastırıw keńseleri hám sertifikatlastırıw salasındaǵı qadaǵalaw mákemeleriniń inspektsiya qadaǵalawların “O'zstandart” agentligi ornatǵan tártipte ekspert-auditorlar ámelge asıradı.

Sonıń menen birge, Nızamda sertifikatlastırıwdı ótkeriw menen baylanıslı básekilerdi kórip shıǵıw boyınsha máseleler keltirilip óilgen. Qızıǵıwshı tárepler sertifikatlastırıw nátiyjelerine narazı jaǵdaylarda “O'zstandart” agentliginiń Apellyatsiya keńesine shaqırıq qılıw huqıqına iye. Apellyatsiya keńesi sınaw laboratoriyaları (orayları ) juwmaqları hám sertifikatlastırıw mákemeleriniń qararları boyınsha shaǵımlardı kórip shıǵadı.

Nızamda tayarlawshı (isbilermenler, satıwshılar, orınlawshılar ) májburiy sertifikatlastırıw qaǵıydaların buzǵanlıǵı ushın juwapkershilikleri názerde tutılǵan. Májburiy sertifikatlastırıwda turǵan, sertifikatlastırılmaǵan ónimnen paydalanilǵanlıǵı ushın nızamshılıqta ornatılǵan tártipte paydalanılǵan ónim ma`nisi ólsheminde járiyma solinadi. Májburiy sertifikatlastırıw qaǵıydalarına ámel qılıw qadaǵalawı sheshimi boyınsha mámleket basqarıw mekemesi lawazımlı shaxsı járiymanı óndiredi. Járiymaǵa tartıw sertifikatlastırıwdı ótkeriw minnetlemelerinen azad etpeydi.

Respublika Joqarı Keńesi 1996 jıl 26 aprelde mámlekette májburiy sertifikatlastırıwdı ótkeriw ushın taǵı bir túrti bóliwshı “Qarıydarlardıń huqıqların qorǵaw haqqında’‘ǵı Nızamdı qabılladı. Májburiy sertifikatlastırıwda turıwshı ónimlerdi paydalanıw waqtında qarıydarlarǵa onı sertifikatlastırılǵanlıǵı haqqında maǵlıwmattı usınıwı kerekligi maǵlıwmatları aytıp ótilgen. Zárúrli maǵlıwmatlar bolmaǵan táǵdirde mámleket basqarıw mekemesi buyrıǵı boyınsha bul ónimnen paydalanıwdı toqtatıp qóyadı. Uzaq múddetli paydalanıletuǵın barlıq túrdegi ónim hám xızmetlerge tayarlawshı kepillik múddetin ornatıwı kerek.

Emlew, azıq-awqatqa mólsherlengen hám xojalıq ximiyalıq ónimlerde shıǵarılǵan múddeti, jaramlılıq múddeti hám saqlaw sharayatları kórsetiliwi shárt. Satıwshılardı jaramlılıq múddetisiz yamasa jaramlılıq múddeti tawsılǵan ónimlerdi qabıllawı hám satıwı úzil-kesil túrde qadaǵan etilgen.

Qarıydarlar tayarlawshıdan satıp alınǵan ónimlerin (jumısı, xızmeti) tayarlanǵanlıǵı yamasa orınlanǵanlıǵı yamasa sanitar-gigienik talaplarǵa, hám de radiologik, epidemiyaǵa qarsı hám basqa norma hám qaǵıydalarǵa ámel etip atqarǵanlıǵına hám de átirap -ortalıq, insannıń ómiri hám den-sawlıǵına qawipsiz bolǵanlıǵı sonıń menen birge, onıń mal-múlikne zálel jetkizbewi kepilligin soraw huqıqına iye.

Átirap -ortalıq hám qarıydarlar den sawlıǵın, turmısı, mal-múlik ushın qáwip tuwdıratuǵın ónimlerdi shıǵarıw ushın nızamshılıqqa muwapıq tayarlawshı (orınlawshı ), muwapıqlıq sertifikattı beriwshi mekeme, normativ hújjetlerdi tastıyıqlaytuǵın shólkem hám de den-sawlıq saqlaw, tábiyaattı qorǵaw keńseleri, veterinariya xızmetlerin yamasa qáwipli ónimdi óndiriske hám paydalanıwǵa ruxsat beriwshi basqa keńseler juwapkershilikti óz moynına aladı.

Sertifikatlastırıwdıń nızamlı tiykarlarınan biri “Azıq-awqat ónimleriniń qawipsizligi hám sapası haqqında’‘ǵı nızam bolıp tabıladı, ol gigienik sertifikattı rásmiylestiriw zárúr ekenligin, hám de Den-sawlıq saqlaw Ministrligi hám azıq-awqat ónimlerine muwapıqlıq sertifikatın, mámleket qaǵıydalarında belgilengen tártipte dizimine alıw zárúr ekenligin belgileydi.

“Azıq-awqat ónimleriniń qawipsizligi hám sapası haqqında’‘ǵı Nızamda (1997-jıl 30-avgustda shıqqan ) mámleket xalqın qawipsiz hám sapalı ónimler menen támiyinlewdiń nızamlı tiykarın belgiledi. Nızamnıń talapları azıq-awqat, parfyumeriya, kosmetik ónimler hám temeki ónimlerine hám de olardı tayarlaw, qadaqlaw hám tasıw ushın mólsherlengen, olar menen tikkeley baylanıs daǵı apparatlarǵa qollanıladı. Bul nızam azıq-awqat ónimleri sapası hám qawipsizligin támiyinlew salasında mámleket basqarıwında názerde tutılǵan tómendegi zárúriyatlardı ornatadı :

- mámleket normalarına salıw ;

- azıq-awqat ónimlerin mámleket dizimine alıw ;

- sertifikatlastırıw;

- mámleket qadaǵalawı hám tekseriwi.

Mámleket normalarına salıw sanitariya, veterinariya, fitosanitariya, gigienik qaǵıydalarına baylanıslı qawipsizlik talapları, hám de mámleket standartları hám texnikalıq shártlerde ornatılǵan sapa kórsetkishleri talaplarınıń kiritiliwi jolı menen ámelge asırıladı.

Nızam boyınsha mámleket dizimine alıw aldın akkreditlengen mámleket sanitariya qadaǵalaw keńseleri bergen gigienik sertifikatlar tiykarında “O'zstandart” agentliginde ámelge asırılatuǵın edi. Keyinirek bul talaplar qayta kórip shıǵıldı hám Den-sawlıq saqlaw Ministrligi azıq-awqat ónimlerin mámleket dizimine alıwdı basladı.

Nızamda azıq-awqat ónimleri qawipsizlik hám sapa kórsetkishleri májburiy bolıp hám muwapıqlıqtı sertifikatlastırıw zárúrlıǵı belgilengen hám usınıń menen birge qadaqlanǵan ónimlerdi shıǵarıwda, tómendegilerden quralǵan jarlıq bolıwı kerek:

- ónim hám tayarlawshı atı ;

- ónim belgisi hám belgileniwi;

- azıq-awqat ma`nisi hám quramalı birikpelerdiń (ingredientlar) atı ;

- saqlash sharayatı ;

- tayyarlaw hám jaramlılıq múddetleri;

- muwapıqlıq belgisi hám ónimler normativ hújjetiniń nomeri.

1997 jılda shıqqan “Ósimlikler karantini haqqında’‘ǵı nızamǵa muwapıq Ózbekstanǵa alıp kelinip atırǵan ósimlik ónimleri jáne onı mámleket arqalı alıp ótiw qaǵıydaları belgilengen. Karantin degi hár bir ónimler ósimlikler karantini boyınsha mámleket inspektsiya mekemesi beriwshi fitosanitariya sertifikatlı qosımsha etiliwi kerek. Alıp keliwde fitosanitariya qadaǵalawıǵa shekem qosımsha túrde import etiwge ruxsat rásmiylestiriledi.

Mámleket tábiyaattı qorǵaw komiteti átirap -ortalıq hám tábiy resursların qorǵaw salasında obektlerdi sertifikatlastırıw sistemasınıń nızamın engizgen.

Ekologiyalıq sertifikatlastırıwdıń maqseti - islepshıǵarıwshılardı átirap-ortalıqtı minimal pataslantırıw hám qarıydarlarǵa onıń turmısı, den-sawlıǵın, mal-múliki hám jasaw ortalıǵı ushın ónimler qawipsizligi kepilligin beriwshi ónimlerdi islep shıǵıw hám bunday texnologiyalıq processlerdi engiziwge qızıqtırıwdan ibarat.

Bul tarawǵa baylanıslı obiektler belgilengen. Olar úsh gruppaǵa bólinedi:

- mámleket standartlarında ekologiyalıq talaplar ańlatpa etilgen ónim, processler, jumıslar hám xızmetler;

- Ózbekstan Respublikası sertifikatlastırıw milliy sisteması (O'zRSMT) qaǵıydaları boyınsha sertifikatlastırıw jóneltirilmegen ayriqsha ekologiyalıq kúshdegi obiektler ;

- atirap-ortalıq jáne onıń barlıq quramları ushın islep shıǵılmaǵan bir qansha sertifikatlastırıw processleri hám normativ hújjetleriniń barlıǵı boyınsha.

“Sanaat qawipsizligi haqqında’‘ǵı nızamdı qabıllaw den-sawlıq saqlaw hám xızmetkerler qawipsizligi gezek penen olardı sertifikatlastırıw menejment sistemasın engiziw ushın tıykardı jaratadı.

Ózbekstan Respublikası sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń tiykar bóliwshı normativ hújjetleri:

- O'zDSt 5. 0:1998 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlastırıw milliy sisteması. Tiykarǵı qaǵıydalar ;

- O'zDSt 16. 10 :2009 Ózbekstan Respublikası Akkreditlestiriw sisteması. Sertifikatlastırıw mekemesine ulıwma talaplar ;

- O'zDSt 5. 4-98 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlastırıw milliy sisteması. Tekseriw hám qadaǵalaw keńselerine qoyılatuǵın talaplar ;

- O'zDSt 5. 5:1999 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlastırıw milliy sisteması. Tiykarǵı atamalar hám tariypler;

- O'zDStISO/IEC17021:2009 Muwapıqlıqtı bahalaw. Menejment sistemaların sertifikatlastırıw hám audit ótkeriwshi keńselerge talaplar ;

- O'zDSt 5. 8:2006 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlastırıw milliy sisteması. Muwapıqlıq belgisin tastıyıqlaw. Qollaw qaǵıydaları ;

- O'zRH 51-014:2006 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Sapa boyınsha Ekspert-auditorlar. Tayarlaw hám bahalaw talapları ;

- O'zRH 51-024-94 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Sertifikatlastırıw boyınsha hújjetlerdi ekspert bahalaw ;

- O'zRH 51-026 -94 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Apellyatsiyalardı kórip shıǵıw tártibi;

- O'zRH 51-032:1999 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Jumıslar haqini tólew tártibi;

- O'zRH 51-035-95 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw. Ótkeriw tártibi;

- O'zRH 51-103:2000 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Sertifikatlastırılǵan sapa sistemaları hám islep shıǵarıwları inspektsiya tekseriw;

- O'zRH 51-044-96 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Májburiy sertifikatlastırıw qaǵıydalarına ámel qılıw maydanınan Mámleket qadaǵalawı hám tekseriwi. Ulıwma talaplar ;

- O'zRH 51-061-97 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Xızmetlerdi sertifikatlastırıw. Ótkeriw tártibi;

- O'zRH 51-074-98 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Ónimdi identifikaciyalaw maydanınan jollama ;

- O'zRH 51-085-99 Ózbekstan Respublikası Sertifikatlaw -tirish milliy sisteması. Azıq-awqat ónimleri hám úskeneleri hám olardı islep shıǵarıw maydanınan jollama, Mámleket qaydi tártipleri.