Сентябрь 2020 10-қисм

1) Ovoz chiqarib o‘qish.
o‘qishning keng tarqalgan turi. Bunday o‘qishda o‘quvchi o‘rtacha 
ovozda har bir to‘xtamlarga ahamiyat bergan holda, to‘g‘ri hamda ravon o‘qishi orqali o‘zi o‘qi-
gan narsani idrok etib borishi ham muhim;
2) Ichda o‘qish.
Bu turdagi o‘qishni o‘quvchilarga singdirish o‘qish turlarining eng qiyin-
laridan biri hisoblanadi;
3) To‘g‘ri o‘qish.
Tushunarli, xatosiz o‘qish. Ba’zi o‘quvchilar harflarni tushirib, bo‘g‘inlar-
ni joyini almashtirib o‘qiydi. Bunday xatoliklarning oldini olish uchun matnni kichik-kichik qism-
larga bo‘lib o‘qish tavsiya etiladi;
4) Ongli o‘qish.
Bu o‘qish turida o‘quvchi o‘zi o‘qiyotgan narsani anglagan holda o‘qishlil-
igi talab etiladi.
5) Ifodali o‘qish.
Badiiy-obrazli matnning xususiyatlarini anglagan holda adabiy talaffuz 
qoidalariga rioya qilib o‘qish 
Biz quyida shu o‘qish turlaridan ifodali o‘qish hamda uning o‘quvchi shaxsini shakllanishidagi 
o‘rni haqida fikrimizni davom ettiramiz. Bizga ma’lumki, til insonlar orasida komunikativ 
vazifa bajarishi bilan bir qatorda ekspressivlik ya’ni ta’sir etish vazifasini ham bajaradi. ana 
shu vazifani yuzaga chiqarishda obrazli, ifodali so‘zlash muhim hisoblanadi. Bola yoshligidan, 
bog‘cha ta’limidan boshlab ertaklar eshitib katta bo‘ladi. Bu ertaklar esa asosan obrazli tazrda 
aytiladi, shu asosda unda dastlabki og‘zaki ifodaviylik shakllana boshlaydi. 
ifodali o‘qishni tashkil etish ikkinchi sinfdan yo‘lga qo‘yilishi me’yoriy hisoblanadi. ifodali 
o‘qish adabiy asarlarni aniq va ko‘rgazmali o‘qitishning shaklidir. o‘qituvchi berilgan adabiy 
parcha yoki she’rni ifodali o‘qish orqali asar mazmunini hama emotsionalligini o‘quvchilarga 
yetkazib beradi. 
o‘qituvchi ifodali o‘qishni tashkil etishda ovozga, talaffuzga alohida ahamiyat qaratish lozim. 
har bir harfning to‘g‘ri talaffuzini o‘rgatish kerak. ovoz va nafasni chiniqtirish uchun m, n, 
ng, l, r sonor tovushlariga unlilarni qo‘shib talaffuz qilish mashqlari ham yaxshi natija beradi. 
Shuningdek, tez aytish mashqlari ham ba’zi tovushlarni to‘g‘iri talaffuz etish ko‘nimalarini hosil 

---

27